Quan Đệ Tam : Những thông tin về Quan Lớn Đệ Tam bạn cần biết
Giáp bạc bao phen quan tam phủ nhuộm đỏ hồng
Xông pha trăm trận cũng nên không
Quan lớn ra tay cứu nước trừ nguy biến
Tiếng để ngàn thu với núi sông…
Mục lục
Quan Lớn Đệ Tam là ai?
Quan Lớn Đệ Tam là vị quan lớn văn võ toàn tài, quản cai miền sông nước. Ngài ngự áo màu trắng tượng trung cho Thoải Phủ.
Danh hiệu:
- Quan Lớn Đệ Tam
- Đệ Tam Tôn Quan
- Đệ Tam Thượng Thiên Hoàng Thái Tử Vương Quan
- Thủy Tào Điển Sứ
- Đệ Tam Thủy Thần Nhạc Đại Vương Thượng Đẳng Tối linh thần
Sắc phong: Thủy tào điển sứ – Đệ tam thủy thần nhạc đại vương thượng đẳng tối linh thần
Phủ/ nơi cai quản: Thủy phủ
Ngày khánh tiệc: 24/6 Âm Lịch
Trang phục:
- Áo trắng thêu rồng
- Đeo hổ phù
- Mạng trắng
- Đai trắng
Đền thờ:
- Quan Lớn Đệ Tam (Thái Bình)
- Đền Lảnh Giang (Hà Nam)
- Đền Xích Đằng (Hưng Yên)
- Đền Tam Phủ (Hà Nội)
- Đền Tam Kì (Hải Phòng)
Thần tích Quan Đệ Tam
Quan Lớn Đệ Tam còn gọi là Đệ Tam Tôn Quan hay Vương Quan Đệ Tam.
Sắc Phong: Thủy tào điển sử – Đệ tam thủy thần nhạc đại vương thượng đẳng tối linh thần.
Sự tích Quan Đệ Tam
Vào thời vua Hùng Duệ Vương thứ 18, nước nhà bị giặc ngoại bang xâm chiếm. Vua Hùng đã cho triệu hiền tài cùng các thần linh ra phò vua giết giặc.
Khi sứ giả về đến đất Động Đào dòng sông cuồn cuộn sóng hồng âm vang trời rực đỏ. Đức Vua Cha Bát Hải (tức ngài Phạm Vĩnh) nhờ sứ giả bảo với Vua Hùng là sẽ triệu 2 em, tuyển 10 tướng, chiêu mộ binh sĩ trong 10 ngày, rồi xuất quân đánh giặc trên cả 8 cửa biển nước Nam, hứa sau 3 ngày là giặc tan. Ngay ngày tuyển mộ đầu tiên, Vĩnh Công đã chọn được 3 tướng là Quan lớn Thượng, quan đệ Tam và Quan đệ Tứ.
Dưới sự chỉ huy của Phạm Vĩnh, 5 đạo quân Thục đều bị tiêu diệt.
Quan Lớn Đệ Tam là vị quan lớn được vua cha Bát Hải sùng ái nhất. Sau khi thắng trận Quan lớn đệ Tam được phân công giữ yên vùng duyên hải từ sông Cái lên hết biên giới biển phía bắc Lạc Việt.
Từ tích quan lớn đệ Tam thắng giặc trên cửa sông Bạch Đằng, rồi lại tỵ nhậm cai quản vùng này nên các đời sau, khi đánh giặc trên sông Bạch Đằng, các quân vương đều về cầu và tạ tại đền đức Vua và Đền quan đệ Tam, vì cho rằng được âm phù mà chiến thẳng.
Theo truyền thuyết người dân kể lại thì trong một trận đánh sau này, quan lớn đệ tam đã bị hy sinh tại ngã ba sông Bạch Hạc vào ngày 24/6, xác ông bị chém làm đôi rồi ném trôi sông, phần đầu trôi dạt vào bãi sông thuộc làng Xích Đằng (phường Lam Sơn, Thành phố Hưng Yên), dân làng đã lập đền thờ Xích Đằng tưởng nhớ ông. Còn phần thân dạt vào ven sông thuộc thôn Yên Lạc (xã Mộc Nam, Duy Tiên, Hà Nam), cũng được dân làng chôn cất và lập đền thờ tưởng nhớ, đó là đền Lảnh Giang.
Quan Lớn Đệ Tam không phải là Phạm Vĩnh
Hiện nay có một số thần tích cho rằng Quan Lớn Đệ Tam chính là Phạm Vĩnh, hay còn gọi Vĩnh Công Đại Vương. Chúng ta thấy rằng thần tích ở Đền Đồng Bằng và Đền Lảnh Giang đều nói về sự kiện một bọc có ba con rắn, trong đó con rắn lớn về đất Đào Động sau này biến thành Phạm Vĩnh giúp Hùng Duệ Vương đánh giặc ngoại xâm.
Hai con rắn nhỏ bơi về Trang Hoa Giám và Thanh Do Trang chính là hai người em của Phạm Vĩnh. Một số bản thần tích cho rằng Phạm Vĩnh chính là Quan Đệ Tam, trong khi những bản thần tích còn lại đều khẳng định Phạm Vĩnh chính là Vua Cha Bát Hải Động Đình.
Theo tác giả thì quan điểm “Phạm Vĩnh là Vua Cha Bát Hải Động Đình, còn Quan Lớn Đệ Tam chính là một trong hai người em của Phạm Vĩnh” là đúng. Tác giả chứng minh dựa trên những lập luận như sau:
Thứ nhất: Ở di tích đền Đồng Bằng thờ Vua Cha Bát Hải Động Đình cùng nhiều đền các Quan Lớn khác bên cạnh Vua Cha như Quan Lớn Đệ Nhất, Quan Điều Thất, Quan Đệ Bát, v.v.. điều này cho thấy Vua Cha Bát Hải ứng với Phạm Vĩnh là đúng hơn vì Phạm Vĩnh là người thống lĩnh quân đội, chỉ huy 10 vị quan lớn để đánh giặc ngoại xâm. Nếu như Phạm Vĩnh chỉ là Quan Lớn Đệ Tam thì Phạm Vĩnh lại chỉ ngang hàng với các Quan Lớn khác, và vì thế mà ngài không thể có chuyện ngài chỉ huy các vị Quan Lớn khác được, điều này sẽ gây ra mâu thuẫn với chính bản thần tích nói rằng Vĩnh Công chỉ huy tướng lĩnh đánh thắng giặc ngoại xâm.
Thứ hai: Chúng ta đều biết rằng ngày mà ngài Phạm Vĩnh hóa là ngày 25-8 chứ không phải 24-6. Người ta nói “Tháng tám tiệc cha tháng ba tiệc mẹ” ý là muốn nói tháng 8 là tiệc của Vua Cha, trong đó có Đức Thánh Trần và Vua Cha Bát Hải Động Đình Thủy Quốc Long Vương Trấn Tây An Nam Tam Kỳ Linh Ứng Vĩnh Công Đại Vương Thượng Đẳng Tối Linh Thần. Mà ngài Phạm Vĩnh hóa vào ngày 25-8, như vậy ngài Phạm Vĩnh chính là Đức Vua Cha Bát Hải Động Đình, chứ không phải Quan Lớn Đệ Tam vốn có ngày hóa là 24-6.
Bài thơ của cụ Bùi Bằng Đoàn về ba anh em họ Phạm
Cụ Bùi Bằng Đoàn (1886 – 1953) là người xã Liên Bạt, huyện Sơn Lăng tỉnh Hà Đông (nay là Hà Tây). Cụ đỗ Cử nhân năm Thành Thái thứ 18 (1906), làm Thượng thư Bộ Hình. Sau Cách mạng tháng tám 1945, cụ được làm Trưởng ban Thường vụ Quốc hội nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hòa.
Bài thơ này cụ viết vào tháng 2/1907 khi viết về công lao đánh giặc của ba vị tướng họ Phạm thời Hùng Vương thờ tại Đền Lảnh Giang trong tập sách “Giang Sơn cổ tích đề vịnh”, có bài thơ như sau:
“Hùng gia quỷ thế tam huynh đệ
Phạm tộc giang hương phả tượng truyền
Phả tặc an dân nhân dĩ viễn
Anh thanh thiên cổ nguyệt cao huyền”
Dịch là:
Anh em ba vị cuối triều Hùng
Họ Phạm quê nhà xóm bãi sông
Đánh giặc cứu dân người đã khuất
Còn nwu sự nghiệp sáng trăng trong.
Hầu giá Quan Lớn Đệ Tam
Hầu như những người đã ra hầu Tứ Phủ, khi hầu hàng Quan Lớn, ai cũng phải hầu về Quan Đệ Tam.
Có thể coi ông là vị Quan Lớn tài danh hàng đầu. Khi văn thỉnh: Thỉnh mời đệ tam Tôn quan … ngài ra dấu 3 ngón tay trái. Khi ngự đồng, ông mặc áo trắng thêu rồng, hổ phù, mạng trắng, đai trắng; làm lễ tấu hương, khai quang, chứng sở điệp và ông múa đôi song kiếm, ngự tọa, hiến tửu thuốc, nghe văn, chứng lễ, phản truyền nhân gian.
Khi có đại tiệc khai đàn mở phủ, người ta thỉnh quan về chứng đàn Thoải Phủ (gồm cỏ long chu phượng mã, lốt tam đầu cửu vĩ… tất cả đều màu trắng).
Các đền thờ Quan Đệ Tam
Đền Quan Lớn Đệ Tam (Quỳnh Phụ – Thái Bình)
Đền thờ Quan Lớn Đệ Tam thuộc quần thể di tích đền Đồng Bằng (xã An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, Thái Bình). Đây là 1 trong 3 di tích được coi là đền thờ chính của ngài. Sở dĩ đây được coi là đền thờ chính của ngài vì nơi đền được xây dựng xưa kia chính là thủ phủ và là đại bản doanh của ngài. Đền cũng là nơi ngài ngự khi làm việc kề cận bên Đức Vua Cha Bát Hải Động Đình.
Xưa kia dân làng lập nơi thờ Quan Lớn Đệ Tam chỉ là một ngôi miếu nhỏ được đề chữ Đệ Tam Phủ và đôi câu đối: Miếu tạo tôn nghiêm nguyên tự cổ, linh thanh diện trạc vãng kim lai. Trải qua nhiều triều đại Đinh, Lê, Lý, Trần, Nguyễn đền luôn được tôn tạo, tu bổ nhất là vào cuối thế kỷ 12 đầu thế kỷ 13. Trong thời kỳ đánh giặc Nguyên Mông, nhà Trần đã cử các tướng lĩnh về luyện thủy binh tại đây như các tướng Nguyễn Chế Nghĩa, Trần Nhân Huệ, Phạm Ngũ Lão. Sau chiến thắng Bạch Đằng Giang, nhà Trần cho xây thêm các cung thờ các quan Trần Triều. Vào đầu thế kỷ 17 đền được xây dựng hoành tráng nhất. Đền chính có 3 tòa, 13 gian, Tiền chữ Nhất, Hậu chữ Đinh, Nội chữ Công. Ngoại chữ Quốc, Quan Lớn Đệ Tam ngự tọa cấm cung. Dòng chữ vàng ghi Đệ Tam Phủ: Trấn Nam Thủy Quan Đệ Tam Sắc được tạm dịch là: Hùng triều huấn công phủ thủy tặc, uy danh hùng vũ trụ, ân đức tự quần sinh, vạn cổ phương danh hiển danh tứ phủ.
Vào những năm 1940 – 1950 các cụ bộ lão già làng sống trên đất Đồng Phúc kể lại rằng: Đền ngài uy nghi lộng lẫy, sáng rực vàng son, hoa văn kỳ ảo, trạm khắc long ly quy phượng, hạc chầu ly đợi quy chờ. Năm 1951 đền Quan Lớn như chốn tâm linh, các cán bộ Đảng thường lui tới để làm nơi hội họp vì bốn bề trống vắng, cửa đền cỏ sông lớn bọn lính Pháp không dám vào. Rồi một ngày bọn lính Pháp bắn đại bác từ Ninh Giang về để phá đền. Hôm sau các cụ ra đền rước tượng Quan – Bài vị – Sắc phong về trong thôn.
Tượng ngài được lưu giữ trong dân làng, có lúc phải cất dấu. Sau hòa bình lặp lại, các cụ rước về tạm tọa tại cửa đền Vua Cha.
Đến tháng 12 năm 2003 đã được tổ chức long trọng rước tượng ngài về ngự tọa chính cung, đây là pho tượng bằng đồng quý hiểm. Nay dưới sự chỉ đạo của chính quyền các cấp, cho phép huy động tối đa nguồn ngân sách để tu tạo phục chế theo đền cổ.
Đền Lảnh Giang (Duy Tiên – Hà Nam)
Quan Lớn Đệ Tam được thờ ở đền Lảnh Giang (nhân dân thường gọi là Đền Lãnh) nằm trong địa phận thôn Yên Lạc, xã Mộc Nam, huyện Duy Tiên, Hà Nam. Theo Thần Phả, Đền này thờ Tam vị danh thần họ Phạm đời Hùng Vương thứ 18, Quan Lớn Đệ Tam. Ngoài ra đền còn thờ Tiên Dung công chúa và Chử Đồng Tử.
Trong báo cáo ngày 16/5/1996, cơ quan Bảo tàng lịch sử tỉnh Nam Hà (cũ) có nhận xét: Đền Lảnh Giang là di tích thờ ba vị tướng họ Phạm thời Hùng Duệ Vương có công lao đánh giặc Thục, bảo vệ nền độc lập tự do của dân tộc. Khi đất nước thanh bình, các ông là những người quan tâm, chăm lo đến sản xuất, làm cho đời sống nhân dân ngày một ấm no hạnh phúc… Đền Lảnh Giang là công trình kiến trúc quy mô, uy linh, bề thể, mang đậm nét nghệ thuật kiến trúc và xây dựng cổ truyền của dân tộc. Tại đây còn giữ được nhiều cổ vật thờ cúng có giá trị cao về nghệ thuật.
Từ những giá trị về lịch sử và kiến trúc nghệ thuật cổ truyền dân tộc của Đền Lãnh Giang, ngày 5/11/1996, Bộ Văn hóa Thông tin đã cấp bằng công nhận đền Lảnh Giang là Di tích lịch sử văn hóa quốc gia.
Hàng năm tại Đền Lảnh Giang, nhân dân địa phương tổ chức hai kỳ lễ hội chính vào các ngày từ 18 đến 25 tháng 6 và tháng 8 âm lịch. Theo tục lệ địa phương thì kỳ lễ hội tháng 6 là để dành cho các khách thập phương, còn kỳ lễ hội tháng 8 chủ yếu dành cho các khách quanh vùng. Những ngày này thường gặp nước sông Hồng dâng cao nhưng lòng dân vẫn hướng về ngày lễ hội. Có nhiều năm nước ngập nhưng các thiện nam tin nữ cùng nhân dân bản địa vẫn bơi thuyền ra đền dâng lễ và thực hiện đầy đủ các nghi thức để tỏ lòng tôn kính tam vị danh thần họ Phạm, Tiên Dung và Chử Đồng Tử.
Đền Xích Đằng (Lam Sơn – Hưng Yên)
Nằm ven đê sông Hồng quanh năm sóng vỗ, ẩn khuất trong những tán cây sum xuê thuộc thôn Xích Đằng, phường Lam Sơn, thành phố Hưng Yên, đền Quan Lớn hay còn gọi là đền Xích Đằng từ lâu đã là điểm đến tâm linh của du khách bốn phương.
Đền được xây dựng từ khi nào người dân không ai còn nhớ. Do sự sai lầm của chính sách văn hóa một thời nên đền đã bị phá bỏ hoàn toàn. Năm 1998, thấy sự linh thiêng của ngôi đền nơi đây, Nguyễn Văn Thắng đã hưng công xây dựng lại to đẹp, khang trang như ngày nay và ông làm thủ nhang ở đền từ ngày đó.
Theo truyền thuyết kể lại thì trong một trận đánh sau này, Quan Đệ Tam đã bị chết trận, xác ông bị chém làm đôi rồi ném trôi sông, phần đầu trôi dạt vào bãi sông thuộc làng Xích Đằng (phường Lam Sơn, Thành phố Hưng Yên), dân làng đã lập đền thờ Xích Đằng tưởng nhớ ông.
Năm 2009, bà Phan Thị Bích Hằng đã tìm thấy di hài phần đầu của ông ngay trong khuôn viên của ngôi đền và cho xây dựng lăng mộ ông. Toàn bộ ngôi đền được xây dựng trên một nền đất rộng, kiến trúc nếp nhà cao, thoảng tăng thêm vẻ hoành tráng cho ngôi đền.
Qua Tam quan được xây dựng theo kiểu chồng diêm hai tầng tám mái là một khoảng sân hẹp có đặt đôi rùa đá và đôi nghệ đã ngày đêm canh gác cho sự uy linh của ngôi đền. Cung thứ nhất là ban công đồng các quan, tiếp đến là cung Tam tòa Thánh mẫu, cung thứ ba thờ Quan Lớn Đệ Tam, cuối cùng là cung cấm đặt tượng của Ngài được đúc bằng đồng. Ngoài các ban thờ chính còn có các ban thờ khác: Ban chúa Sơn Trang, ban Vương ông nhà Trần, ban thờ ông Hoàng Mười, Hoàng Bảy…
Trong đền có rất nhiều hiện vật giá trị: Hai quả chuông đồng, hệ thống các bức đại tự, câu đối được sơn son thiếp vàng ca ngợi công đức của Ngài với dân với nước. Trong khuôn viên ngôi đền còn có cây cổ thụ là sự hợp thân, quấn quýt lấy nhau của năm loại cây: Đa, Sung, Khế, Cọ, cây lá nón bao trùm lên mái ngôi đền, tỏa bóng râm mát.
Gần như các ngày trong năm ngôi đền đều đón rất đông các du khách và chư vị thập phương về tham quan chiêm ngưỡng vẻ đẹp của ngôi đền cũng như cầu mong tất cả mọi điều tốt đẹp cho gia đình. Vào dịp đầu năm hay tháng lễ hội (tháng 6 Âm lịch), nhân dân khắp mọi miền Tổ quốc đều về làm lễ, công đức rất đông, từ các vị nguyên thủ quốc gia, các vị quan chức cấp cao của nhà nước, các Việt kiều từ Úc, Canada…cũng đến với ngôi đền bởi nơi đây từ lâu đã là chốn tâm linh của người Việt. Ngày 24 tháng 6 Âm lịch hàng năm, dân làng lại tổ chức lễ hội để tưởng nhớ tới công lao giết giặc của Ngài.
Đền Tam Phủ (Hàng Cót – Hà Nội)
Đền Tam Phủ là một di tích kiến trúc tin ngưỡng thờ vọng quan Tam Phủ cùng Mẫu Liễu Hạnh, thờ Đức Thánh Trần và thờ Phật. Tên chính của đền là do nơi đây thờ vọng quan tam phủ (đền chính ở Lảnh Giang),.
Hiện nay, đền mang biển số nhà 52 phổ Hàng Cót. Cổng nghi môn của đền đăng đổi, làm sát hè phố, với các cột trụ biểu cao, cửa đi vào hình vòm cuốn có cánh gỗ ở giữa. Mải hai tầng chồng diêm cùng các hoa văn, hoạ tiết đắp, vẽ, dễ nhận thấy do phong cách khác biệt với các kiến trúc dân dụng xung quanh.
Trải qua chiến tranh và sự huỷ hoại của tự nhiên, kiến trúc di tích có sự mai một, và đã được tu bổ, sửa chữa nhiều lần. Đến nay, kiến trúc của đền mang dấu ấn của đợt tu bổ lớn vào năm 1990. Cổng nghi môn đã được tu bổ lại đã làm cho kiến trúc đền thêm bề thế, uy nghi. Sau cổng nghi môn là một sân hẹp lát gạch, có các lầu cô, cậu nhỏ, bố trí hai bên với mái đao cong, hai tầng chồng diêm.
Đền Tam Phủ còn lưu giữ được một số lượng khá lớn các đồ thờ và di vật cổ của thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX. Đặc biệt, đền có hai đạo sắc phong Duy Tân thứ 5 (1911) và Khải Định thứ 9 (1924) ghi nhận sự ban phong của các triều đại phong kiến cho Mẫu Liễu Hạnh, một bia đá làm năm Bảo Đại thứ 18 (1942) và nhiều tượng cổ.
Đền Tam Phủ nằm trong khu phố cổ Hà Nội, ở ngay trên phần đất phía đông của Hoàng thành Thăng Long đời Lê. Mẫu Liệu Hạnh, quan Tam Phủ, Đức Thánh Trần…, là những nhân vật có vị trí quan trọng đối với đời sống tâm linh của người dân. Ngoài việc chủ đền thắp hương đều đặn hàng ngày, tuần rằm, mùng một hàng tháng, nhân dân vẫn đến cầu cúng. Riêng những ngày đầu năm và cuối năm, di tích có tổ chức lễ lớn hơn.
Tuy là một ngôi đền nhỏ, kiến trúc khiêm tốn, nhưng nội dung thờ tự tại di tích lại gắn liền với tín ngưỡng dân gian thờ Mẫu của người Việt, và vị trí của di tích thì chứng tỏ được nhiều điều liên quan đến khu phố cổ và thành cổ Hà Nội.
Một số ngôi đền khác thờ Quan Lớn Đệ Tam
Ngoài các ngôi đền trên, Quan Lớn Đệ Tam còn được thờ ở Đền Tam Kì thuộc thành phố Hải Phòng (gần bến xe Tam Bạc). Ngoài ra đền thờ Ngài còn được lập ở Nam Hà và các cửa sông.
Các bản văn chầu Quan Đệ Tam
Theo các tư liệu được tìm thấy, Tín Ngưỡng Việt đã sưu tầm được 3 bản văn chầy Quan Đệ Tam. Các bản văn được dùng khi hát thờ, hát thi và hầu giá Quan.
Trích đoạn
“Trịnh giang biên giành ngân lai láng
Đôi vầng hồng soi rạng nam minh
Con vua thủy quốc Động Đình
Đệ tam thái tử giáng sinh đền Rồng
Đúc gồm vẹn thung dung hòa mạc
Bẩm sinh thành tứ chất long nhan
Thỉnh mời quan lớn đệ tam
Phi phương diện mạo tòa lảnh giang khác thường
Hằng tấu đối thiên đường thủy phủ
Chốn nam minh quy đủ bốn phương
Ra uy chấp chính kỷ cương
Cầm cân nảy mực sửa sang cõi đời…”
Xem chi tiết các bản văn Quan Đệ Tam
Các câu hỏi về Quan Đệ Tam thường gặp
Quan Lớn Đệ Tam là vị quan lớn thứ 3 trong hàng Ngũ Vị Tôn Quan thuộc Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Tam Tứ Phủ. Ngài là người văn võ toàn tài, quản cai miền sông nước.
Quan Đệ Tam cầm bản mệnh các tuổi Giáp Tý, Kỷ Sửu, Canh Dần, Nhâm Dần, Kỷ Mão, Mậu Thìn, Quý Tỵ, Ất Mùi, Nhâm Thân, Giáp Thân, Đinh Dậu, Bính Tuất, Mậu Tuất, Kỷ Hợi
Quan Đệ Tam mặc Áo trắng thêu rồng, Đeo hổ phù, Mạng trắng và Đai trắng.
Đền Quan Lớn Đệ Tam thờ Quan Lớn Đệ Tam và các vị Thánh trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam – Tứ Phủ.
Quan Đệ Tam được phụng thờ chính tạiĐền Quan Lớn Đệ Tam (Thái Bình), Đền Lảnh Giang (Hà Nam), Đền Xích Đằng (Hưng Yên), Đền Tam Phủ (Hà Nội), Đền Tam Lì (Hải Phòng).
Ngoài ra, Ngài còn được thờ tại ban Ngũ Vị Tôn Quan trong các Đền – Phủ và điện thờ trong tín ngưỡng Tam – Tứ Phủ.
Trên đây là toàn bộ những thông tin quan trọng giúp các bạn tìm hiểu đầy đủ – chi tiết về Quan Đệ Tam.
Bài viết được thực hiện bởi Tín Ngưỡng Việt dựa theo các nguồn tài liệu:
- Sách Tín Ngưỡng Tam Tứ Phủ và Thờ Thánh ở Việt Nam – Biên soạn TS Bùi Hùng Thắng
- Sách Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Tứ Phủ chốn thiêng nơi cõi thực – TS Trần Quang Dũng
- Các nguồn trên internet
Xin trân trọng cám ơn!
Tìm hiểu đầy đủ về Ngũ Vị Tôn Quan trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ
Tham khảo thêm
