Quan Lớn Đệ Nhất – Vị thần tối cao cai quản Thượng Thiên

Trong hệ thống Ngũ Vị Tôn Quan, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên, hay còn gọi là Đệ Nhất Tôn Ông, là vị thần tối cao cai quản cõi Thượng Thiên, nắm giữ quyền lực tối cao và là người phán xét công tội của chúng sinh. Được sắc phong là Thượng Thiên Nhất Phẩm Công Hầu, ngài không chỉ là đại diện của Thiên đình mà còn là cầu nối giữa cõi trời và cõi trần, lắng nghe và đáp ứng những nguyện cầu của nhân gian.

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vị thần linh thiêng này, từ nguồn gốc, thần tích, đến những nghi lễ và văn chầu đặc trưng.

Anh linh lục trí thần thông
Quyền cai tam giới uy phong phép màu
Thượng thiên xe giá lên chầu
Khâm thừa sắc chỉ công hầu ra uy

Sơ lược về Quan Lớn Đệ Nhất

Danh hiệu:

• Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên
• Đệ Nhất Tôn Ông

Sắc phong: Thượng Thiên Nhất Phẩm Công Hầu

Phủ/ nơi cai quản: Thiên Phủ

Ngày khánh tiệc:

• 10/1 Âm Lịch: Khánh tiệc đản nhật giáng sinh
• 24/8 Âm Lịch: Khánh tiệc đản nhật

Trang phục: Màu sắc – Đỏ

Đền thờ:

• Đền chính thờ Quan Lớn Đệ Nhất (Thái Bình)
• Đền tĩnh Quan Lớn Đệ Nhất (Thái Bình)

Thần tích Quan Lớn Đệ Nhất

Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên, hay Đệ Nhất Tôn Ông, là vị thần tối cao trong hệ thống Ngũ Vị Tôn Quan, cai quản cõi Thượng Thiên. Được sắc phong là Thượng Thiên Nhất Phẩm Công Hầu, ngài nắm giữ quyền lực tối cao, quản cai tam giới và là người phán xét công tội của chúng sinh.

Trong tín ngưỡng dân gian, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên còn được biết đến với danh xưng Đức Thánh Cả, là vị thần gần gũi và được người dân tôn kính. Ngài không chỉ là đại diện của Thiên đình mà còn là cầu nối giữa cõi trời và cõi trần, lắng nghe và đáp ứng những nguyện cầu của nhân gian.

Theo truyền thuyết dân gian, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên không chỉ là một vị thần quyền uy trên Thiên đình mà còn có mối liên hệ mật thiết với lịch sử và nhân gian. Ngài được sinh ra bởi Thái hậu vào ngày mùng mười tháng giêng năm Bính Dần, sau đó giáng trần giúp đỡ nhân dân và các đời vua Hùng.

Đặc biệt, trong thời Hùng Vương thứ 6, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên đã hóa thân thành Đức Thánh Cả, trở thành phó tướng đắc lực của Thánh Gióng trong cuộc chiến chống giặc Ân xâm lược. Sau này, ngài tiếp tục giáng trần, trở thành tướng tài của Vua Cha Bát Hải, góp phần bảo vệ đất nước và mang lại bình yên cho nhân dân.

Vào thời Vua Hùng thứ 18, ngài giảng hạ làm Quan Lớn Thượng để giúp Vĩnh Công – Vua Cha Bát Hải Động Đình đánh giặc ngoại xâm. Theo như thần tích Đền Đồng Bằng thì: khi có giặc ngoại xâm, Hùng Duệ Vương đã sai sứ giả về Hoa Đào Trang để truyền chi du triệu kỳ nhân dẹp giặc. Lúc đó có một Hoàng Xà hiện ra rồi bỗng hoa thành một chàng trai lực lưỡng, tuấn tú hơn người chính là Phạm Vĩnh, hay còn gọi là Vĩnh Công, tức Vua Cha Bát Hải Động Đình. Ngài nhận chỉ dụ, nhờ sử giả bảo với Vua Hùng là sẽ tuyển 10 tướng, chiêu mộ binh sĩ trong 10 ngày, rồi xuất quân đánh giặc trên cả 8 cửa biển nước Nam, hứa sau 3 ngày là giặc tan. Tương truyền ngay ngày tuyển mộ đầu tiên, Vĩnh Công đã chọn được 3 tướng là Quan Lớn Đệ Nhất, Quan Đệ Tam và Quan đệ Tứ, và sau 10 ngày thì chọn đủ được 10 tướng. Trên hai mũi tấn công chủ yếu bằng đường thuỷ của giặc phương Bắc là cửa sông Cải và cửa sông Bạch Đằng. Vĩnh Công đã cùng Quan Lớn Đệ Nhất chặn giặc ở cửa sông Cải, Quan lớn đệ Tam cùng Quân sự Nuồi và quan đệ Ngũ chặn giặc tại cửa sông Bạch Đằng, Quan Điều Thất phụ trách ứng chiến và phối hợp tác chiến cùng các cảnh quân chặn giặc đường bộ của Sơn Thánh, các vị Quan lớn khác đều được phân công đánh giặc trên 6 cửa biển khác của Nước Nam. Đúng hẹn 3 ngày, Vĩnh Công cùng tướng sĩ đánh tan giặc dữ trên cả 8 cửa biển, đất nước trở lại thanh bình.

Bên cạnh những truyền thuyết về nguồn gốc thần thánh và công trạng hiển hách, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên còn được cho là đã trải qua nhiều kiếp luân hồi trên trần gian. Theo một số tài liệu, ngài từng sống ở Vân Đình và thác ở sông Đáy, sau đó tái sinh ở Nam Ninh rồi lại thác ở Thái Bình. Cuối cùng, ngài lại giáng trần ở Nam Ninh và kết thúc cuộc đời tại đây. Tên húy của ngài được cho là Nguyễn Hồng Liệt.

Những câu chuyện về kiếp luân hồi của Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên càng làm tăng thêm sự gần gũi và thân thuộc của ngài đối với người dân. Dù ở bất kỳ hình hài nào, ngài vẫn luôn là vị thần bảo hộ, che chở và mang lại bình an cho chúng sinh.

Khánh tiệc đản nhật giáng sinh của ngài vào ngày 10-1 âm lịch, còn khánh tiệc đản nhật của Ngài vào ngày 24-8 âm lịch.

Hầu giá Quan Lớn Đệ Nhất

Khác với Quan Lớn Đệ Tam và Quan Lớn Đệ Ngũ thường xuyên giáng trần, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên ít khi ngự đồng. Ngài chỉ xuất hiện trong những dịp trọng đại như mở phủ, tạ phủ hoặc hầu xông đền, xông điện.

Theo quan niệm của Tín ngưỡng Tam Tứ Phủ, hàng đệ nhất được coi là hàng đi tu, vì vậy khi ngự đồng, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên thường chỉ chứng đàn phủ, không làm việc và hiến tửu, trừ khi mở phủ kiêm triều đôi nước. Điều này thể hiện sự tôn nghiêm và thanh tịnh của vị thần tối cao cai quản Thượng Thiên.

Khi văn thỉnh: Đệ nhất Tôn quan…, thanh đồng ra tay dấu một ngón phía bên trái sau đó tung khăn. Ngài ngự áo đỏ thêu rồng, hổ phù, nét đỏ, mạng đỏ, đai đỏ, làm lễ tẩu hương, hành lễ khai quang và chứng sở điệp trạng mã.

Trong nghi lễ khai đàn mở phủ của tín ngưỡng Tứ phủ, Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên đóng vai trò vô cùng quan trọng. Ngài được thỉnh về để pháp sư tuyên đọc sớ điệp, sau đó phê duyệt sớ, phủ huy, công cử và chính thức tuyên bố khai đàn.

Một nghi thức đặc biệt khác gắn liền với Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên là “điểm dấu thánh”. Trong nghi thức này, ngài sẽ dùng nén hương đã đốt để chấm một dấu nhỏ lên áo cộng đồng và khăn phủ diện của đồng tân. Dấu thánh này như một sự công nhận và bảo hộ của Quan Lớn đối với thanh đồng, đồng thời khẳng định rằng những vật dụng này đã thuộc về con cái Tứ Phủ và chỉ được sử dụng bởi người được điểm dấu.

Vai trò của Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên trong nghi lễ mở phủ không chỉ dừng lại ở việc chứng đàn và điểm dấu thánh. Trong một số trường hợp, ngài có thể chỉ biên sớ và giao lại nhiệm vụ mở phủ cho các quan sau. Tuy nhiên, cũng có những lúc chính Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên sẽ đích thân thực hiện nghi thức “khai giếng mở hồ Thiên Phủ”, bao gồm các bước như bóc trứng, đập chĩnh, kéo cầu… và khai quang mã đàn, hình nhân bản mệnh (màu hồng) và Thiên Phủ (màu đỏ).

Sự linh hoạt này cho thấy vai trò quan trọng và quyền năng tối cao của Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên trong tín ngưỡng Tứ phủ. Ngài không chỉ là người chứng giám và bảo hộ cho các nghi lễ quan trọng mà còn có thể trực tiếp thực hiện các nghi thức linh thiêng, mang lại sự may mắn và bình an cho các tín đồ.

Chầu văn Quan Lớn Đệ Nhất

Hiện nay theo các tài liệu tìm thấy được, Tín Ngường Việt sưu tầm được 2 bản văn Quan Lớn Đệ Nhất được dùng khi hầu giá của ngài:

Bản văn Quan Lớn Đệ Nhất số 1

Bóng kim ô ánh vàng choi chói
Cõi trăng già vời vợi ngôi cao
Trời xanh vằng vặc ngôi sao
Mây tuôn năm sắc đỏ đào bốn phương

Phóng hào quang khắp hòa thiên hạ
Vầng nguyệt soi chiếu cả hư không
Bốn mùa xuân hạ thu đông
Muôn dân mới biết âm dương phép màu

Trên thượng lầu Ngọc Hoàng thái cực
Dưới bách thần chầu chực hôm mai
Ngọc Hoàng ngự cảnh thiên thai
Đền rồng cao ngất cửa đài trang nghiêm

Mới ứng điềm rồng bay phượng múa
Tứ lân vờn thất bộ sao sa
Tám nghìn tiên nữ bách hoa
Sớm khuya chầu chực vua cha Ngọc Hoàng

Trong đền vàng hương bay trầm xạ
Ngoài thành mây khói tỏa nguy nga
Mây rồng năm thức phủ che
Thánh hoàng thái hậu tức thì thụ thai

Năm Bính Dần mồng mười tháng tám
Thái hậu bà sinh giáng tôn ông
Bách quan vọng bái cửu trùng
Châu phê long bút sắc phong thái hoàng

Trên thượng giới tôn quan giáng thế
Vâng sắc trời cứu thế độ dân
Sắc vua phong Thượng đẳng linh thần
Khắp thiên hạ muôn dân đảo cầu.

Trong tám cõi cửu châu vọng bái
Quan độ cho quốc thái dân an
Khâm thừa sắc lệnh vua ban
Sổ sinh, sổ tử liệt hàng châu phê

Đủ mọi bề tài kiêm văn võ
Trong bách thần nào có nhường ai
Lược thao văn võ toàn tài
Đình thần tứ phủ nào ai dám bì

Đức dung nghi bẩm sinh tài thánh
Biến lạ thường đức tính tinh anh
Uy gia khắp hết thiên đình
Làm mưa làm gió mở thành, khai sông

Chuyển trời đất mưa tuôn chớp lói
Nổi cơn giông cây cối đổ xô
Mây tuôn gió thổi mịt mù
Muôn loài quỷ mị làm cho rụng rời

Vang tiếng sét Ông sai lôi giáng
Qúy cùng tà phách tán hồn bay
Tôn quan vạn phép ai tày
Sông Ngân cũng vượt bề dày cũng qua

Gỗ chò hoa sai quân lên lấy
Các cửa ngàn đâu đấy đều kinh
Chúa mường chúa mán thần linh
Thượng ngàn các cửa phục tình làm tôi

Mới thử chơi mưa sa bão giật
Qúy cùng tà xiêu bạt tán đi
Có phen ngự xuống đan trì
Voi vàng ngựa bạc tức thì thưởng quân

Có phen dạo non nhân nước trí
Cảnh bầu trời sơn thủy long lâu
Tôn quan giá ngự thượng chầu
Khuông phù đệ tử sở cầu tòng tâm.

Bản văn Quan Lớn Đệ Nhất số 2

Hương một triện chín lần soi thấu
Giãi lòng trần khải tấu linh thông
Thỉnh mời Đệ Nhất tôn ông
Lai lâm chứng giám điện trung uy hùng

Anh linh lục trí thần thông
Quyền cai tam giới uy phong phép màu
Thượng thiên xe giá lên chầu
Khâm thừa sắc chỉ công hầu ra uy

Nổi cơn mưa gió tức thì
Sấm vang tám cõi mây che ngất trời
Đượm nhuần thiên hạ đôi nơi
Thừa nhàn ông mới dạo chơi các toà

Ba mươi sáu động tiên nga
Bồng Lai tiên cảnh chẳng xa chút nào
Bạn tiên dâng quả bàn đào
Rượu tiên thơ thánh thấp cao đôi tuần

Cung thương làu bậc ngũ âm
Cờ tiên đua nước bách thần nhởn nhơ
Ngọc Hoàng ngự chỉ phán ra
Bước vào bái tạ xuống qua cõi trần

Kíp đòi thổ địa long thần
Hỏi xem thiên hạ vạn dân thế nào
Sớ lên tâu nộp thiên tào
Ngọc Hoàng giá ngự ngôi cao đế đình

Dưới toà thuỷ tế long cung
Vua cha thấy mặt trong lòng yêu tin
Triều thần văn võ đôi bên
Ông tâu các việc thượng thiên lệnh hành

Xuống chầu thuỷ điện long tinh
Mười hai cửa bể cảnh thanh tú mầu
Long xà ngư biếc về chầu
Sóng xô mấy lớp nước triều mấy phen

Uy thanh trấn động kinh thiên
Phút thôi ông đã ngự lên lâm tùng
Có phen giá ngự sơn trung
Thạch bàn xe giá mây rồng tàn che

Dư muôn thú vật cầm thi
Dâng hoa tiến quả bốn bề xôn xao
Bạn tiên mừng rỡ đón chào
Cảnh nào là chẳng mĩ miều thanh tân

Xuống trần vui thú cõi trần
Thiên Đình có khách hồng trần dâng hoa
Dưới thuỷ tề long xà phục củng
Sơn lâm đều mến đức tôn vương

Trải qua thiên hạ bốn phương
Lòng trần khải tấu thắp hương khấn cầu
Tự nhiên ứng biến nhiệm mầu
Hoặc ai số hệ về đâu những là

Đệ tử hiến cúng hương hoa
Khấu đấu vọng bái ông đà độ cho
Sắm sanh gà lợn trâu bò
Đèn hương trầu quả thấu cho cõi lòng

Chí thành hữu cảm tất thông
Sở cầu tất ứng giáng lâm độ trì
Chữ rằng thánh giáng lưu ân
Đa tài đa lộc thiên xuân thọ trường

Đền Thờ Quan Đệ Nhất

Đền chính thờ Quan Lớn Đệ Nhất

Đền Quan Lớn Đệ Nhất, tọa lạc tại thôn Đồng Phúc, xã An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình, là nơi thờ phụng chính của Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên. Ngôi đền nằm trong quần thể di tích lịch sử văn hóa Đền Vua Cha Bát Hải Đồng Bằng, được cho là thủ phủ và bản doanh xưa kia của vị Tôn Quan.

Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, đền cũ đã bị tàn phá hoàn toàn. Tuy nhiên, với tấm lòng thành kính và sự trân trọng đối với vị thần linh thiêng, người dân đã xây dựng lại đền Quan Lớn Đệ Nhất trên chính nền đất cũ, nhằm tiếp nối truyền thống thờ phụng và tưởng nhớ công ơn của ngài.

Đền tĩnh Quan Lớn Đệ Nhất

Đền Quan Lớn Đệ Nhất, còn có tên gọi khác là Quan Đệ Nhất Linh Từ, tọa lạc tại thôn Đào Động, xã An Lễ, huyện Quỳnh Phụ, tỉnh Thái Bình. Ngôi đền này là một phần không thể thiếu trong quần thể di tích lịch sử văn hóa Đền Vua Cha Bát Hải Đồng Bằng, mang trong mình những giá trị văn hóa và tâm linh sâu sắc.

Được xây dựng từ thời Vua Hùng Duệ Vương thứ 18, đền Quan Lớn Đệ Nhất Linh Từ đã trải qua hàng nghìn năm lịch sử, chứng kiến những thăng trầm của thời gian và trở thành điểm đến tâm linh quan trọng của người dân địa phương và du khách thập phương. Nằm ở phía bên phải và cách đền Vua Cha Bát Hải khoảng 200m, ngôi đền không chỉ là nơi thờ phụng Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên mà còn là một di sản văn hóa quý giá, góp phần làm phong phú thêm đời sống tinh thần của cộng đồng.

Truyền thuyết kể rằng, Đền tĩnh Quan Lớn Đệ Nhất là nơi ngài thường lui tới nghỉ ngơi sau những ngày làm việc nơi triều đình. Để tưởng nhớ công ơn của vị thần linh thiêng, người dân đã xây dựng đền thờ tại đây. Tuy nhiên, trải qua thời gian và những biến động của lịch sử, ngôi đền đã bị hư hại nặng nề.

Gần đây, Đền tĩnh Quan Lớn Đệ Nhất đã được trùng tu và xây dựng lại trên nền đất cũ, giữ nguyên cảnh quan xưa. Đặc biệt, trong đền vẫn còn lưu giữ một pho tượng cổ của Quan Lớn Đệ Nhất, là minh chứng cho sự tồn tại lâu đời và giá trị lịch sử của di tích này.

Trên đây là toàn bộ những thông tin quan trọng giúp các bạn tìm hiểu đầy đủ – chi tiết về Quan Lớn Đệ Nhất Thượng Thiên

Bài viết được thực hiện bởi Tín Ngưỡng Việt dựa theo các nguồn tài liệu:

• Sách Tín Ngưỡng Tam Tứ Phủ và Thờ Thánh ở Việt Nam – Biên soạn TS Bùi Hùng Thắng
• Sách Tín Ngưỡng Thờ Mẫu Tứ Phủ chốn thiêng nơi cõi thực – TS Trần Quang Dũng

Xin trân trọng cám ơn!

Tìm hiểu đầy đủ về Ngũ Vị Tôn Quan trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ Phủ

Tham khảo thêm

• Quan Lớn Đệ Nhị
• Quan Lớn Đệ Tam
• Quan Lớn Đệ Tứ
• Quan Lớn Đệ Ngũ
• Quan Lớn Đệ Lục
• Quan Lớn Điều Thất Đào Tiên
• Quan Lớn Đệ Bát Đồng Bằng Sông Diêm
• Quan Lớn Đệ Thập Triệu Tường
• Quan Nam Tào, Quan Bắc Đẩu