Chúa Bắc Hà (Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa)

Nguyễn Hưng
20/06/2023

Mục lục

Thần tích Chúa Bắc Hà

Chúa Bắc Hà giáng trần vào năm Giáp Thìn (1064) vào giờ Thìn, ngày Bính Thìn giáng vào gia tộc họ Quách, một gia tộc giàu có và nhân đức nhất phủ Bắc Hà (Khi đó vùng đất này mang tên là phủ Bắc Hà). Khi đương độ xuân sắc Chúa bà là người con gái thảo hiền, với vẻ đẹp sắc nước nghiêng trời và vốn học thức uyên thâm. Năm 1076 giặc Tống xâm lược nước ta. Trước sự cướp nước hại dân của quân giặc Chúa bà đã hiến nhiều kế sách cho các tướng quân đánh giặc Tống, cùng hướng dẫn nhân dân chuẩn bị lương thực cung cấp sức người sức của cho triều đình nhằm quét sạch giặc Tống giữ yên cho nước nhà. Đặc biệt theo truyền thuyết Chúa Bà đã giúp thái tử Linh Lang thắng trận trong trận giao chiến với Triệu Tiết, Quách Quỳ. Chiến thắng này làm cơ sở để cho Lý Thường Kiệt lập phòng tuyến Như Nguyệt đánh đuổi quân Tổng ra khỏi nước Nam.

Chúa bà hiển thánh vào giờ Ngọ, tháng Giáp Ngọ, năm Mậu Ngọ. Khi chúa bà đã hiển thánh Người vẫn tiếp tục gia hộ cho muôn dân được phong hòa vũ thuận, mùa màng bội thu. Phủ Bắc Hà trở nên sầm uất và thịnh vượng.

Ghi nhớ công ơn của Người, qua nhiều triều đại khác nhau nhưng triều đại nào các vua cũng có sắc phong tặng để nhân dân phụng thờ. Đời vua Lê chúa bà được sắc phong là Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa tối linh thần.

Hầu giá Chúa Bắc Hà

Để ghi nhớ công ơn của Chúa Bà các thanh đồng đạo quan khi hầu tại đền Chúa đều phải hầu Chúa Bà. Ngài ngự đồng mặc áo xanh, chít khăn chàm. Chúa về khai quang rồi múa mồi.

Phủ Chúa Bắc Hà

Đường về thôn Khánh bao xa,
Đường về đền Chúa tuy xa mà gần
Bản đền đây muôn đời Chúa Ngự
Thơm danh nức tiếng khắp vùng trời Nam.

Đền chúa ngự cạnh ngôi chùa mang tên Non Xuân được xây dựng từ đời Lê Ý Tông thờ thần Độc Cước.

Khi Chúa Bà Thiên Thiên Uy Linh Công Chúa hóa Thánh muôn dân bản hạ tiếc thương và ghi nhớ công ơn của Chúa Bà đã lập đền đêm ngày khỏi hương để phụng thờ chúa. Đền thờ chúa được xây dựng trên ngọn núi cao nhất trong vùng. Được xây dựng theo thế lưng tựa sơn mặt hướng hà. Đứng từ phía xa nhìn về đền thờ chúa có hai cây Dạ hương cổ thụ quanh năm xanh tốt bóng tỏa cả một vùng.

Chúa bà đã hiển linh tiếp độ cho nhân dân bản địa vượt qua nhiều tai họa, tiếp độ cho cư dân địa phương bình an qua các con loạn lạc, gia hộ cho dân làng được an khang thịnh vượng.

Trải qua thời gian các cuộc chiến tranh, loạn lạc ngôi đền bị xuống cấp rồi bị phá hủy hoàn toàn. Khoảng đầu những năm 2000 nhân dân địa phương xây dựng một gian nhỏ để thờ phụng chúa bà.

Vào năm Tân Mão chúa bà hiển linh ngài ban lệnh ra sắc cho thanh đồng họ Nguyễn tôn cấp, xây dựng lại ngôi đền. Vào tháng Giáp Ngọ, ngày Bính Thìn thanh đồng Nguyễn Văn Lợi đứng lên kêu gọi thập phương cùng nhân dân bản quán xây dựng đền Chúa. Ngôi đền được xây dựng theo kiến trúc cổ, các cột, xà được trạm trổ đục khắc bởi bàn tay của những nghệ nhân có tiếng trong vùng. Đền Chúa được xây dựng khang trang với chính điện thời Hội đồng tứ phủ, bên tả thờ Chúa bà sơn trang, bên hữu thờ Đức thánh Trần. Ngôi đền được xây dựng lại đúng vị trí ngôi đền cổ xa xưa. Cùng với ngôi chùa Non Xuân, đình làng và đền Chúa Bà tạo thành một quần thể di tích Đình Đền Chùa thôn Khánh. Quần thể di tích này đã được cấp bằng di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh. Ngôi đền được khánh thành vào ngày Canh Dần, tháng Mậu Tuất, năm Tân Mão.

Trước đền Chúa còn tạc ghi hai câu đối:

Khánh hưng địa linh Thiên Mẫu ngự
Lương Phong nhân kiệt Phật giáng lâm

Văn Phủ Chúa Bắc Hà

Khánh Hưng Địa Linh Thiên Mẫu ngự
Lương Phong nhân kiệt phật giáng lâm

Có ai lên tới Bắc Giang nhớ lại
Ngôi đền thờ Thôn Khánh nơi nao
Ngã ba Đình Trám đi vào
Mười hai cây số tới đền thờ chúa tiên

Ngôi Đền thờ Thôn Khánh là tên
Lương Phong là huyện xã Hiệp Hòa thơm danh
Bản đền đây muôn đời chúa ngự
Tiếng Uy Linh công chúa chính ngôi

Năm Giáp Thìn chúa bà đản sinh
Giáng vào họ Quách thương gia trên phủ Bắc Hà
Vốn sinh ra hiền hòa mà nhan sắc
Trí thông minh học thức uyên thâm

Lược thao văn võ toàn tài
Đời Lê Thái Tổ chiến công vẫn còn truyền
Phủ Bắc Hà nhớ người nữ kiệt
Danh thơm Nam Bắc Trung kỳ
Cửu dân độ quốc điều thì mười phương

Có phen biến tướng hiện hình
Giờ Ngọ năm Ngọ tháng Giáp Ngọ hiển thân
Có khi ngự về hầu Vương Mẫu
Cánh sớ hầu biểu tẩu quỳ tâu

Có phen giá ngự điện lầu
Bách gia trăm họ kêu cầu của thiêng
Tiếng anh linh công chúa
Phật sắc phong Thượng Đẳng Tối Linh

Thông minh chính trực cương thường
Cứu người thoát khỏi trầm luân đọa đầy
Dân đâu đó nhớ người mà tiên chúa
Lập đền thờ trên đất Lương Phong
Cầu cho thiên hạ thái hòa
Muôn dân trăm họ nhà nhà bình an…
Trước cửa đền có đường quốc lộ
Sớm cùng chiều xe chạy ngược xuôi
một đường ra tới Đế Kinh
đường lên phố Thắng đường về Thái Nguyên

Trên đây là toàn bộ những thông tin quan trọng giúp các bạn tìm hiểu đầy đủ – chi tiết về Chúa Bắc Hà.

Bài viết được thực hiện bởi Tín Ngưỡng Việt dựa theo các nguồn tài liệu: