Chúa Bà Năm Phương là một vị Thánh Mẫu được giao quyền cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương.
Cứ vào đúng canh ba giờ tý
Hiện ra người mĩ nữ cung nương
Quả nón dâu áo thắm hạt cườm
Rong chơi khắp hết năm phương lại về
Nguồn gốc: Tiên nữ trên trời giáng thế.
Danh hiệu:
Phủ/ nơi cai quản: Năm phương trời đất
Trang phục/Màu sắc:
Ngày tiệc: 16/6 âm lịch
Đền Thờ:
Chúa Ngũ Phương có tên khác là Vũ Quận Bạch Hoa Công Chúa, hay Đức Vũ Quận Quyến Hoa Công Chúa. Sắc phong đầy đủ của bà là:
“NGŨ PHƯƠNG VŨ QUẬN QUYỀN HOA CÔNG CHÚA SẮC PHONG HỘ QUỐC TRANG HUY THƯỢNG ĐẲNG THẦN”
Vốn xưa bà cũng là tiên nữ trên Thiên Đình. Sau chúa giáng thế hạ trần vào nhà họ Vũ ở cửa Cẩm Giang, đất Gia Viên (nay là Hải Phòng). Chúa bà là nữ tướng tài giỏi của thời tiên Ngô Vương Thiên Tử. Được đức Ngô Vương tin cậy trao quyền cho quận chúa cai quản toàn bộ kho quân lương, quân nhu tại bản doanh (trang Gia Viên) thuộc làng Cẩm, nay là phường Gia Viên, phố Cấm. Hàng vạn binh mã thủy bộ, quân sỹ, thuyền, ngựa, voi …do bàn tay Chúa Bà lo toan đầy đủ. Khẩu hiệu của bà là: “Thực túc binh cường”, ăn no đánh thắng. Với sự chỉ huy tài ba của đức Ngô Vương Thiên Tử, cùng sự chuẩn bị chu đáo về tương thảo, với lòng quyết tâm chiến đấu cao, quan sỹ thời đó đã làm nên chiến thắng Bạch Đằng Giang lịch sử, dẹp tan quân Nam Hán, phò vua giúp nước, xây dựng nền độc lập tự chủ cho nước nhà, mở ra kỷ nguyên độc lập sau hơn 1000 năm Bắc thuộc.
Do công lao to lớn, Chúa Bà được nhà vua ban sắc phong: “Hộ quốc trang huy – Thượng đẳng tôn thần”. Nhân dân khắp nơi lập đền thờ vua Ngô Vương và thờ Chúa Bà ở Quận Ngô Quyền có Chùa Linh Quang, đình Gia Viên, đền Tiên Nga và nhiều nơi hương khói phụng sự Chúa Bà.
Ngày thác của chúa bà là 16 tháng 6 Âm lịch, vào khoảng năm 939 – 944. Khi đã hồi tiên, Chúa Bà được giao quyền cai quản năm phương trời đất, bản cảnh bản xứ ngũ phương vậy nên được tôn xưng là Bà Chúa Quận Năm Phương. Tương truyền rằng, chúa hiển linh, ngự khắp nơi khắp cảnh trong năm phương trời đất, chúa dạo chơi khắp chốn, cứ đúng vào lúc canh ba giờ Tí, chúa hiện hình ra người mĩ nữ, gọi xe rong chơi, rồi đi về đến “Cây Đa mười ba gốc” là nơi chưa hiển linh, trả tiền cho phu xe, nhưng khi biết ra thì toàn là tiền âm. Chúa cũng thẳng tay trừng trị kẻ nào còn ngang ngược, chúa hành cho chân tay tê liệt, nằm mơ toàn thấy ma quỷ. Cũng có một câu chuyện truyền lại là: vào thời Pháp thuộc có một me Tây bị chúa hành cho chí rận, khắp người ngứa ngáy không yên, phải đến kêu xin, sám hối của chúa thì được khỏi, tạ ơn chúa, me Tây đó đã lập đền thờ rất trang nghiêm, quanh năm cũng lễ rất tấp nập.
Đền Chúa Bà Năm Phương được lập ở rất nhiều nơi, nhưng nổi tiếng hơn cả là một số ngôi đền ở nguyên quán Hải Phòng, đất chúa ngự: đầu tiên phải kể đến Chùa Cấm thuộc Phổ Cẩm, Hải Phòng (tên tự là Cẩm Giang Bản Cảnh Linh Từ hay Nguyệt Quang Tự, trong bản tự có hẳn cung cấm bề thế uy nghiêm thờ chúa).
Đền Tiên Nga là công trình văn hóa tâm linh, tín ngưỡng thờ Chúa Ngũ Phương Vũ Quận Quyến Hoa Công Chúa của làng cổ Gia Viên (Gia Viên còn có tên là làng Cẩm), tổng Gia Viên, huyện An Dương, tỉnh Hải Dương. Hiện nay đền ở địa chỉ số 53 Lê Lợi, phường Máy Tơ, quận Ngô Quyền, Hải Phòng.
“Cây Đa mười ba gốc” là ngôi miếu nhỏ thờ chúa (ở trên đường ra sân bay Cát Bi). Cây đa 13 gốc ước tính đã trên trăm tuổi, bóng cây tỏa mát một vùng rộng lớn. Cây cao chừng 10m nhưng có tới 30 cành to, nhỏ nằm ngang, trải rộng trên một diện tích đường kính tới 40m. Đỡ các cành cây là các rễ phụ trông như các cột chống. Cây có tới 12 rễ phụ lớn cùng với một gốc chính nên mới có tên gọi là cây đa 13 gốc. Cây đa 13 gốc không chỉ là một cảnh đẹp độc đáo, lạ mắt mà còn đáp ứng cả nhu cầu hướng vọng tâm linh của khách thập phương
Tương truyền khi xưa Chúa năm Phương cùng hai cô hầu cận hay đi xe kéo lúc nửa đêm dạo quanh vùng đất Hải Phòng, cây đa 13 gốc là nơi Chúa Bà dừng chân cuối cùng. Người dân thấy sự linh thiêng nên dưới gốc đa lập một ngôi miếu nhỏ thờ Chúa Bà. Quanh năm hương khỏi. Chân tượng Chúa trong miếu phủ áo trắng và ngày tiệc chúa ngày 16/6.
Ngoài những nơi thờ trên thì Chúa Ngũ Phương còn được thờ ở vị trí Vườn Hoa Chéo, trên đường Trần Hưng Đạo, Hải Phòng (đây là nơi trước đây người me Tây kia lập đền tạ ơn chúa, đền xưa rất lộng lẫy, nhưng bây giờ đã không còn do tàn phá của chiến tranh, chỉ còn lại dấu tích nhỏ nhưng vẫn là nơi linh thiêng, hàng tháng có rất nhiều người dân đến đây lễ chúa), cuối cùng là ngôi miếu nhỏ không tên trên đường Lê Thánh Tông. Các ngôi đền đó đều tổ chức ngày tiệc chúa là ngày 16/6 âm lịch. Tính ra, xưa kia, trên đất Hải Phòng có ít nhất là năm nơi thờ Chúa Bà, vậy nên, khi chúa ngự, văn có hát rằng:
“Năm Phương, năm miếu rõ ràng
Ngũ Phương Bản Cảnh tiên nàng dâng hoa”
Chùa Bà Năm Phương chỉ được hầu ở một số vùng (đặc biệt là Hải Phòng là nơi sinh quán quê nhà của Chúa Bà năm xưa). Hải Phòng và một số địa phương lân cận, trong các đàn lễ mở phủ thường có dâng một tòa đàn gọi là: Đàn Chúa Bà (gồm có hình Chúa Quận Năm Phương, hai cô hầu cận, có khi là có cả hình 12 cô nàng (tất cả đều màu trắng), nón chúa hài cườm, một cỗ xe ngựa (hoặc xe phu kéo) hay thường gọi là Xe Chúa Bà) và thỉnh mời Chúa Bà Năm Phương về ngự để chứng đàn đó.
Chúa Năm Phương thường ngự về trước Chầu Năm Suối Lân hoặc cũng có một số người hầu chúa sau Tam Vị Chúa Mường. Chúa ngự về thường mặc áo trắng (hoặc có khi chỉ choàng chiếc khăn phủ diện) làm lễ khai cuông rồi cầm tiền tung lên trên ban Công Đồng trong bản đền bản điện để khai quang chứng đền, chứng điện, chứng đàn, chứng phủ (ở một số nơi khác còn hầu chúa về múa quạt hoặc mua mồi).
Theo các tư liệu được tìm thấy, Tín Ngưỡng Việt đã sưu tầm được 2 bản văn Chúa Năm Phương
Trích đoạn
Hương trời ngào ngạt gió đưa
Dấu thiêng để lại ngàn xưa còn truyền
Có bà Chúa Quận thần tiên
Giáng sinh hạ giới về miền Cấm Giang
Gia Viên là đất là làng
Hải An là quận rõ ràng sử xanh
Giáng sinh họ Vũ đầu ngành
Phong tư nhất mực giáng hình tiên nga
Cứ nửa đêm canh ba giờ Tí
Hiện ra người mĩ nữ cung nương
Nón dâu áo trắng hài cười
Dạo chơi khắp hết năm phương lại về
Xem đầy đủ bản văn Chúa Năm Phương
Trên đây là toàn bộ những thông tin quan trọng giúp các bạn tìm hiểu đầy đủ – chi tiết về Chúa Năm Phương.
Bài viết được thực hiện bởi Tín Ngưỡng Việt dựa theo các nguồn tài liệu:
Xin trân trọng cám ơn!
Tham khảo thêm
Xem thêm thần tích Hệ Thống Nữ Thần Phối Thờ Cùng Tứ Phủ:
Nguyễn Hưng hiện đang sinh sống và làm việc tại Hà Nội. Mang trong mình lòng đam mê tìm hiểu văn hóa truyền thống, anh dành sự quan tâm đặc biệt cho lĩnh vực tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Với anh, tín ngưỡng không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là sợi dây kết nối thế hệ, lưu giữ những giá trị tinh thần quý báu của dân tộc. Trên hành trình khám phá, Nguyễn Hưng luôn nỗ lực nghiên cứu, chắt lọc và chia sẻ những kiến thức bổ ích về tín ngưỡng Việt Nam đến với độc giả.