Theo sự tích, đền Chúa Đá Đen là nơi thờ mẹ Đức Thánh Tản và bà Chúa Tiên, nên vì thế còn gọi là đền Mẹ. Truyền thuyết kể rằng: Khi xưa Chúa sinh ra Thánh Tân, lúc sắp thác Chúa có nắm tay Chúa Tiên dặn lại rằng: xin Chúa Tiên ở lại nuôi Đức Thánh Tân cho thành người. Sau khi Chúa thác đi, thi hài Người được mang về Vĩnh Phú, bên kia bờ bắc con sông Hồng.
Hòn Đá Đen hiện nay nằm ở chân dãy núi Ba Vì, chính là giọt nước mắt của Chúa rơi xuống cõi trần. Sử xưa ghi rằng: Mẹ Đức Thánh Tản, tên là Đinh Thị Đen (hoặc Dinh Thị Duyên), trước lúc thác bà có nhờ một người em họ là bà Ma thị nuôi Đức Thánh Tân. Có tài liệu cho rằng bà Ma thị chính là mẹ của hai tướng Cao Sơn và Quý Minh.
Đền Bà Chúa Đá Đen nằm trên địa bàn xã Tản Lĩnh, huyện Ba Vì, Hà Nội. Đền được dựng trên một tảng đá nguyên khối, thờ Bà Chúa Thượng Ngàn. Đền là nơi thờ cúng lâu đời của nhân dân quanh vùng và khách thập phương. Khuôn viên nhà đền rộng khoảng 5000m; nhiều công trình kiến trúc lần lượt được xây dựng thêm nhờ công đức của khách thập phương xa gần. Ngày 24/10/2009 (7-9 Kỷ Sửu), khánh thành ngôi Tam Bảo, thờ Đức Phật.
Theo các tư liệu được tìm thấy, Tín Ngưỡng Việt đã sưu tầm được 2 bản văn Chúa Bà Đá Đen.
Động thiên thai long vờn phượng múa
Cung thỉnh mời Tiên Chúa ngự chơi
Nhang thơm tấu thỉnh khuyên mời
Thỉnh mời Tiên Chúa giáng nơi đền này
Ai lên tới Sơn Tây nhớ lại
Hỏi thăm đền Chúa ngự nơi nao
Hỏi thăm núi Tân đi vào
Đá Đen chúa ngự khác nào động tiên
Mới dạo miền phong châu cổ kính
Trấn Sơn Tây thần tích ngàn thu
Quanh năm mây phủ mịt mù
Sương rơi lác đác gió ù ù reo
Đỉnh cheo leo núi non hùng vĩ
Ngôi đền thờ tú khí chung linh
Thiên nhiên mới khéo hoạ hình
Núi Tre, Ngọc Lĩnh uốn mình quanh co
Mây năm sắc chiều vàng soi tỏ
Chiếu muôn màu rực rỡ lưu ly
Nhất cao là núi Ba Vì
Thứ ba Tam Đảo thứ nhì Độc Tôn
Lượng càn khôn, linh thông hiển thánh
Cứu người trần thoát ách trầm luân
Ai thời thành kính nhất tâm
Hương hoa phụng sự cúng dâng lòng thành
Chúa kén người nam thanh nữ tú
Bắt đồng thời đổ gỡ cho ra
Ai thời bệnh hạn khó qua
Sửa sang vật phẩm kêu bà Đá Đen
Tấu sớ trạng dâng lên cầu đảo
Lập đàn tràng, khăn áo sửa sang
Mới hay chúa thử lòng phàm
Đo lòng đệ tử trần gian thế nào
Sống nhân đức, Nam Tào ghi sổ
Tiên Chúa Bà gia hộ quán thương
Ai thời một nắng hai sương
Thành tâm chúa độ thoát đường khổ đau
Phép thiên biến cơ màu diệu hoả
Đức anh linh khắp cả bốn phương
Lòng thành dâng nén tâm hương
Lưu ân giáng phúc thọ trường thiên xuân
Ai lên tới Sơn Tây châu thổ
Hỏi thăm đền chúa ngự nơi nao
Hỏi thăm núi Tản đi vào
Đá Đen Chúa ngự khác nào động tiên
Động Thiên Thai long vờn phượng múa
Cung thỉnh mời tiên chúa ngự chơi
nguyên xưa giá ngự thượng ngàn
Đường về của Chúa tuy xa mà gần
Trên ngàn gió cuốn rung cây
Một vùng phong cảnh sơn khê trùng trùng
Chúa Tiên linh ứng hay là
Đêm khuya biến hiện vào ra cửa rừng
Mới dạo miền phong châu cổ kính
Trấn Sơn Tây thần tích ngàn thu
Quanh năm mây phủ mịt mờ
Sương rơi lác đác ù ù gió reo
Đỉnh cheo leo núi non hùng vĩ
Ngôi đền thờ tụ khi trung linh
Đường lên đỉnh thượng mà vào
Đá đen thượng đẳng biến đề tối linh
Thiên nhiên mới khéo họa hình
Núi Tre, Ngọc Lĩnh uốn mình quanh co
Vân ngũ sắc ánh vàng xê xế
Chiều muộn màu rực rỡ lưu ly
Ngôi cao lồ lộ trung thiên
Tòa vàng choi chói cửa đền thung dung
Đai xanh, hải sáo, nón chiêng
Quạt trầm phe phẩy trâm hoa cài đầu
Môi son má phấn da ngà
Thơm thơm tóc phượng rà rà lưng ong
Áo chàm khăn thắm đai hoa
Lưng đeo xà tích cổ mang kiềng vàng
Chúa kén người nam thanh nữ tú
Bắt đồng thời đổ gỡ cho ra
Ai thời hạn bệnh khó qua
Sửa sang lễ vật kêu bà Đá Đen
Tấu sớ trạng dâng lên cầu đảo
Lập đàn tràng khăn áo dâng lên
Mới hay Chúa thử lòng phàm
Đo lòng đệ tử trần gian thế nào
Sống nhân đức Nam Tào ghi sổ
Tiên Chúa Bà gia hộ tòng tâm
Ai thời một nắng hai sương
Thành tâm Chúa độ thoát đường khổ đau
Công người như núi như non
Trọn đời giữ tấm lòng son vì đời
Ai hay lẽ sao trời vật đổi
Lánh bụi trần về cõi hư không
Non cao in dấu tiên rồng
Bạn tiên đủng đỉnh gót hồng múa ca
Phép tiên biến cơ màu diệu hóa
Đức anh linh khắp cả 4 phương
Lòng thành dâng nén tâm hương
Lưu ơn giáng phúc thọ trường thiên xuân
Trên đây là toàn bộ những thông tin quan trọng giúp các bạn tìm hiểu đầy đủ – chi tiết về Chúa Bà Đá Đen
Bài viết được thực hiện bởi Tín Ngưỡng Việt dựa theo các nguồn tài liệu:
Xin trân trọng cám ơn!
Tham khảo thêm
Xem thêm thần tích Hệ Thống Nữ Thần Phối Thờ Cùng Tứ Phủ:
Nguyễn Hưng hiện đang sinh sống và làm việc tại Hà Nội. Mang trong mình lòng đam mê tìm hiểu văn hóa truyền thống, anh dành sự quan tâm đặc biệt cho lĩnh vực tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Với anh, tín ngưỡng không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là sợi dây kết nối thế hệ, lưu giữ những giá trị tinh thần quý báu của dân tộc. Trên hành trình khám phá, Nguyễn Hưng luôn nỗ lực nghiên cứu, chắt lọc và chia sẻ những kiến thức bổ ích về tín ngưỡng Việt Nam đến với độc giả.