Chầu Mười Đồng Mỏ : Sự tích và những thông tin đầy đủ nhất

Nguyễn Hưng
01/06/2023

Chầu Mười Đồng Mỏ là vị Thành Chầu thứ 10 trong hàng Thập Nhị Vị Chầu Bà của tín ngưỡng thờ Mẫu Tam – Tứ Phủ.

Vốn người sinh quán Mỏ Ba
Cần lao nối dõi việc nhà đao cung
Gặp thời Thái Tổ Trung Hưng
Giúp vua dẹp giặc Liễu Thăng hàng đầu

Mục lục

Sự tích Chầu Mười

Chầu Mười vốn là người Tày, dưới thời Lê Thái Tổ Trung Hưng khởi binh chống giặc Minh. Chầu sinh quản trong một gia đình có truyền thống đao cung ở đất Mỏ Ba (Đồng Mỏ), Lạng Sơn. Sau này, Chầu trở thành vị nữ tướng tài ba, tập hợp quân dân các dân tộc ở đất Đồng Mỏ, giúp vua Lê đánh đuổi giặc Minh. Vua rất tin tưởng, giao cho chầu trấn giữ các châu, nơi cửa ải Chi Lăng. Tại vùng Mỏ Ba, bà giúp dân lập xóm ấp làng bản, dạy dân làm ăn, được già trẻ xa gần ai ai cũng mến phục.

Trong trận quyết chiến Chi Lăng, Xương Giang, Chầu đã lập chiến công, chém cụt đầu tên tướng giặc là Liễu Thăng. Cũng trong trận quyết chiến này Chầu đã anh dũng hy sinh và quy tiên vào cuối mùa thu. Tưởng nhớ công lao của Chầu, nhân dân đã xây dựng đền thờ Chầu là Mỏ Ba Linh Từ trấn thủ ở vùng đất Mỏ Ba, Đồng Mỏ, Chi Lăng.

Tìm hiểu đầy đủ hơn về Chầu Mười

Lý giải về ngày tiệc Chầu Mười

Hiện nay có nhiều nguồn tư liệu khác nhau nói về ngày tiệc của Chầu Mười. Chẳng hạn theo như Huyền Tích Chi Lăng – Xương Giang thì ngày tiệc của Chầu Mười là ngày 20/9, theo sử nhà Lê thì ngày tiệc Chầu Mười là ngày 20/10, còn theo một số tài liệu khác thì ngày tiệc Chầu Mười là ngày 10/11. Vậy chính xác ngày nào là ngày tiệc của Chầu?

Theo quan 1 điểm của TS Bùi Hùng Thắng (Chủ biên cuốn sách Tín Ngưỡng Tam Tứ Phủ và Thờ Thánh ở Việt Nam), dựa trên chính sử và bản văn cũng như huyền tích sẽ là căn cứ quan trọng nhất để xác định chính xác ngày tiệc của Chầu Mười. Dựa trên những căn cứ này thì kết luận được rằng ngày tiệc của Chầu Mười chính là ngày 20/9.

Như chúng ta đã biết, Chầu Mười hy sinh trong trận đánh ở ải Chi Lăng tiêu diệt tướng Liễu Thăng. Theo như Đại Việt Sử Ký Toàn Thư thì

“Ngày 20 (tháng 9), Liễu Thăng đốc suất đại quân đuổi theo. Đến chỗ có mai phục, bọn Sát và Nhân Chủ tung hết quân mai phục, bốn mặt đều nổi dậy xung vào đánh giặc. Quân giặc thua to. Chém được Liễu Thăng ở núi Mã Yên và hơn 1 vạn thủ cấp quân giặc”.

Như vậy theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư thì trận đánh ở Chi Lăng diễn ra vào ngày 20/9, và đây cũng là trận đánh mà Chầu Mười đã hy sinh.

Tranh vẽ lại trận đánh Chi Lăng năm 1427

Theo Huyền Tích Chi Lăng Xương Giang thì “Ngày 20 tháng 9 (10/10 dương lịch), hai bên lại đánh nhau ở Chi Lăng, Trần Lựu lại thua chạy. Mẫu đứng lên trên đền Mỏ Ba, mẫu sai Chầu Mười hóa thành đàn ong đốt vào mắt quân địch. Liễu thăng bị đốt vào mắt ôm mặt, mới bị phục binh của Lê Sát, Trần Lựu đổ ra chém chết. Nhưng khốn cái là loài ong đốt song mất ngòi thì nó cũng chết, thế nên chầu hóa vào ngày 20 tháng 9 âm lịch”.

Trong bản văn Chầu Mười cũng có đoạn:

“Cuối thu mãn hạn về tiên
Nhân dân kỷ niệm lập đền Mỏ Ba”

“Cuối thu” ở đây chính là vào cuối tháng 9, hoàn toàn phù hợp với ngày 20/9 như đã nói đến ở trên, chứ không thể là tháng 10 hay tháng 11 được. Từ những dẫn chứng trên có thể kết luận rằng ngày tiệc của Chầu Mười là ngày 20/9 âm lịch.

Hầu giá Chầu Mười

Chầu Mười thường hay về ngự đồng trong các dịp tiệc vui hoặc các cửa đền ở đất Lạng Sơn. Khi ngự đồng, chầu thường mặc áo vàng, một tay múa kiếm, tay kia múa cờ lệnh (hoặc mồi) là khi chầu xông pha nơi trận mạc.

Thanh đồng Kiều Hồng Hạnh – NAG: Quỳnh Nguyễn.

Bản văn Chầu Mười Đồng Mỏ

Theo các tư liệu được tìm thấy, Tín Ngưỡng Việt đã sưu tầm được 5 bản văn Chầu Mười Đồng Mỏ

Trích đoạn

…Vua sai Chầu trấn các châu
Khắp vùng xứ Lạng địa đầu giang san
Giặc Minh quen thói bạo tàn
Mưu đồ xâm chiếm biên cương địa đầu

Lệnh truyền hiệu triệu các châu
Sơn trang tám tướng nghe chầu ra binh
Mười đông chiến lược tung hoành
Dẹp tan giặc dữ triều đình phong công…

Xem đầy đủ bản văn Chầu Mười

Đền thờ Chầu Mười Đồng Mỏ

Đền Chầu Mười được lập ngay sát cửa ải Chi Lăng, nơi bà trấn giữ năm xưa, chính là Đền Chầu Mười Đồng Mỏ hay Đền Mỏ Ba, còn gọi là Mỏ Ba Linh Từ. Đền lập tại xã Mỏ Ba, thị trấn Đồng Mỏ, Lạng Sơn, lập trên ngọn núi cao.