Chầu Bé Bắc Lệ : Tìm hiểu sự tích và đền thờ Bắc Lệ Công Chúa

Nguyễn Hưng
01/06/2023

Chầu Bé Bắc Lệ là vị Chầu Bà đứng ở hàng thứ 11 trong số các vị Chầu Bà. Chầu cai quản Tòa Sơn Trang, có Thập Nhị Bộ Tiền Nàng hầu cận.

Ai lên tới Cao Sơn xứ Lạng
Hỏi thăm đền chầu bé nơi nao
Hỏi ra Bắc Lệ đi vào
Ngôi đền chầu ngự thấp cao mấy tầng

Mục lục

Sơ lược về Chầu Bé

Nguồn gốc:

Hóa thân của Mẫu Thượng Ngàn
Con gái người Nùng ở Hữu Lũng, Lạng Sơn

Danh hiệu:

Bắc Lệ Công Chúa
Bắc Lệ Thánh Chầu- Sơn Lâm Thượng Ngàn Tiên Cô Bé

Hầu Cận: Mẫu Thượng Ngàn

Phủ/ nơi cai quản: Nhạc Phủ

Lĩnh vực chính:

Dạy dân chúng trồng trọt, chăn nuôi, ngư nghiệp
Ban thuốc cứu người
Độ cho người viễn xứ tha hương

Ngày khánh tiệc: 20/9 Âm Lịch

Trang phục:

Áo đen hoặc xanh chàm. Trước đây Chầu chỉ mặc quầy và áo ngắn đến hông)
Chân đi xà cạp
Trên vai đeo gùi hoa

Đền thờ: Đền Công Đồng Bắc Lệ (Lạng Sơn)

Sự tích Chầu Bé Bắc Lệ

Chầu Bé vốn gốc người Nùng, dưới thời Lê Thái Tổ, chầu giáng sinh xuống miền Bắc Lệ, Lạng Sơn. Chầu cũng là vị có công giúp dân, giúp nước.

Có tài liệu cho rằng Chầu Bé tuy là một vị chầu bà người Nùng trên Lạng Sơn, nhưng chầu lại chính là do Mẫu Thượng Ngàn hóa thân, giúp vua Lê Thái Tổ trong cuộc kháng chiến mười năm chống quân Minh, và sau này được vua phong là Lê Mại Đại Vương. Vậy nên đôi khi Chầu Bé cũng được đồng nhất với Bà Chúa Sơn Trang. Chầu dạo chơi khắp chốn thắng cảnh hữu tình, dạy dân chúng trồng trọt chăn nuôi, lên rừng làm ruộng bậc thang, xuống sông suối đánh bắt cả tôm. Tương truyền, Chầu Bé có phép thần thông do Đức Thái Tổ ban quyền có thể lay núi chuyển ngàn, đôi lúc rong chơi chầu lấy tàu lá giả làm hàng bán để trêu đùa người trần gian. Tuy đành hanh sắc sảo nhưng chầu cũng hết sức nhân hậu, có việc dữ lành chầu đều mách bảo cho người trần.

Ngoài ra người ta còn nói đến rất nhiều vị Chầu Bé ở các Đền khác nhau, nhưng người ta hay thỉnh nhất là Chầu Bé Bắc Lệ, cũng bởi vì có khi người ta coi các vị Chầu Bé kia cũng chỉ là Chầu Bé Bắc Lệ, giáng hiện ở khắp nơi, được phụng thờ ở đền đó làm Chầu Bé bản đền nên mang các tên gọi khác nhau.

Hầu giá Chầu Bé Bắc Lệ

Chầu Bé cùng với Chầu Đệ Nhị và Chầu Lục, là một trong ba vị Chầu Bà trên Thượng Ngàn hay về ngự đồng nhất. Tuy thứ bậc chầu gần như là cuối cùng trong hàng Tứ Phủ Chầu Bà nhưng không một ai hầu mà chầu không ngự đồng.

Chầu ngự về đồng thường hay mặc áo đen (hoặc xanh chàm, còn trước đây chầu chỉ mặc quây và áo ngắn đến hông), đầu chít khăn thổ cẩm, chân đi xà cạp, trên vai đeo gùi hoa, chầu về đồng thường khai quang rồi múa mồi. Đôi khi Chầu Bé có thể giống như Chầu Đệ Nhị và Chầu Lục: chầu về chứng tòa Sơn Trang trong đàn mở phủ, sang khăn cho tân đồng hoặc chứng mâm giầu trình.

Các bản văn Chầu Bé

Theo các tư liệu được tìm thấy, Tín Ngưỡng Việt đã sưu tầm được 3 bản văn Chầu Bé Bắc Lệ

Trích đoạn

Tiên Chầu Bé tính tình sắc sảo
Việc dữ lành mách bảo trần gian
Ai ơi tuy Chầu dễ dàng
Ai mà bất trực Chầu Bé ra điều chanh chua

Nếu ai mà thờ ơ việc thánh
Nghiệp phàm trần phải gánh cho xong
Làm cho số kiếp long đong
Mưa dầm nắng dãi đừng hòng kêu oan

…

Xem đầy đủ các bản văn Chầu Bé Bắc Lệ

Đền thờ Chầu Bé Bắc Lệ

Đền thờ chính của Chầu Bé là ngôi đền nhỏ bên cạnh đền Bắc Lệ ở xã Tân Thành Huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Ngày tiệc chầu thì có nơi nói là 12/9 âm lịch, có nơi nói là 19/9 âm lịch.