Lễ hầu đồng là một nghi thức quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Tứ phủ của người Việt. Đây là một hình thức diễn xướng văn hóa dân gian đặc sắc, kết hợp giữa âm nhạc, hát văn, múa và nghi lễ tâm linh. Nghi lễ này có lịch sử lâu đời và mang nhiều ý nghĩa văn hóa, tâm linh sâu sắc.
Hầu đồng, hay còn gọi là lên đồng, là một nghi thức trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt. Trong buổi lễ này, các thanh đồng sẽ nhập hồn các vị Thánh, tái hiện lại các tích truyện cổ, đồng thời ban lộc và phán truyền những điều tốt đẹp cho mọi người. Nghi lễ hầu đồng được coi là cầu nối giữa thế giới tâm linh và thế giới thực, thể hiện sự giao hòa giữa con người và thần linh.
Tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt đã được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là một tín ngưỡng bản địa, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, thể hiện sự tôn kính đối với các vị thần linh, đặc biệt là các nữ thần. Nghi lễ hầu đồng là một phần quan trọng trong tín ngưỡng này, góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc.
Trang phục trong lễ hầu đồng là một yếu tố quan trọng, thể hiện sự tôn kính đối với các vị Thánh. Các thanh đồng sẽ mặc những bộ trang phục lộng lẫy, sặc sỡ, được thiết kế riêng cho từng vị Thánh. Trang phục này thường được may bằng các loại vải quý, thêu ren, đính kim sa, hạt cườm cầu kỳ.
Lễ vật dâng Thánh trong buổi hầu đồng cũng rất đa dạng, bao gồm các loại hoa quả, bánh kẹo, trầu cau, rượu, thuốc lá, tiền vàng, … Lễ vật được bày biện trang trọng trên ban thờ, thể hiện lòng thành kính của gia chủ và các thanh đồng đối với các vị Thánh.
Trước khi lên đồng, các thanh đồng thường phải kiêng kỵ một số điều, như:
Thanh đồng là người thực hiện nghi thức lên đồng, nhập hồn các vị Thánh. Họ là những người có căn số, được các vị Thánh lựa chọn để làm cầu nối giữa hai thế giới. Thanh đồng có thể là nam hoặc nữ, thường được gọi là ông đồng hoặc bà đồng.
Hầu dâng là những người hỗ trợ thanh đồng trong suốt buổi lễ. Họ có nhiệm vụ thay trang phục, lên khăn, dâng hương, rót rượu, … Hầu dâng thường là những người thân quen của thanh đồng, đã được “ra đồng” (trình đồng mở phủ).
Cung văn là những người chơi nhạc và hát văn trong buổi lễ hầu đồng. Họ sử dụng các loại nhạc cụ truyền thống như đàn nguyệt, trống, phách, sáo, … để tạo nên không khí trang nghiêm và linh thiêng cho buổi lễ.
Khách mời tham dự lễ hầu đồng có thể là người thân, bạn bè, hoặc những người có lòng tin vào tín ngưỡng thờ Mẫu. Họ đến để cầu xin sức khỏe, may mắn, tài lộc, … từ các vị Thánh.
Dâng sớ và cúng chúng sinh
Trước khi thanh đồng lên đồng, sẽ diễn ra nghi thức dâng sớ và cúng chúng sinh. Đây là nghi thức quan trọng, thể hiện sự tôn kính đối với các vị Thánh và cầu xin sự phù hộ độ trì.
Vào hầu
Thanh đồng sẽ mặc trang phục màu trắng, bước vào chiếu đồng và bắt đầu nghi thức lên đồng. Họ sẽ chắp tay, vái lạy, niệm chú để mời các vị Thánh giáng trần.
Hầu Thánh
Khi đã nhập hồn các vị Thánh, thanh đồng sẽ thay đổi trang phục, giọng nói, cử chỉ cho phù hợp với từng vị Thánh. Họ sẽ múa, hát, ban lộc và phán truyền cho mọi người.
Ban lộc
Lộc Thánh có thể là tiền bạc, bánh kẹo, hoa quả, … được thanh đồng ban phát cho khách mời. Mọi người tin rằng lộc Thánh sẽ mang lại may mắn, tài lộc và xua đuổi tà ma.
Thánh thăng
Sau khi đã hoàn thành nghi thức hầu Thánh, thanh đồng sẽ làm lễ tạ Thánh và tiễn các vị Thánh hồi cung.
Lễ hầu đồng mang nhiều ý nghĩa văn hóa, tâm linh sâu sắc:
Ăn mặc lịch sự, kín đáo, phù hợp với không khí trang nghiêm của buổi lễ.
Giữ trật tự, không nói chuyện ồn ào, gây mất trật tự.
Không tự ý chạm vào trang phục, lễ vật của thanh đồng.
Tôn trọng thanh đồng và các vị Thánh, không có những hành động thiếu tôn kính.
Khi nhận lộc Thánh, cần chắp tay, cúi đầu để tỏ lòng biết ơn.
Lễ hầu đồng không chỉ là một nghi thức tâm linh mà còn là một nét đẹp văn hóa độc đáo của người Việt. Nghi lễ này đã tồn tại và phát triển qua nhiều thế hệ, góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Việc tìm hiểu về lễ hầu đồng sẽ giúp chúng ta hiểu hơn về đời sống tâm linh, tín ngưỡng và các giá trị văn hóa truyền thống của người Việt.
Tuy nhiên, bên cạnh những giá trị văn hóa tích cực, lễ hầu đồng cũng đang đối mặt với những biến tướng, lệch lạc. Vì vậy, mỗi người cần có cái nhìn khách quan, tỉnh táo để hiểu đúng và trân trọng những giá trị đích thực của nghi lễ này. Đồng thời, chúng ta cần chung tay bảo vệ và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc, góp phần xây dựng một nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc.
Bài viết xin được sử dụng một số hình ảnh của tác giả Quỳnh Nguyễn và Mật Ong
Xin trân trọng cảm ơn!
Tham khảo thêm: Lịch sử nghi thức lên đồng – hầu bóng
Nguyễn Hưng hiện đang sinh sống và làm việc tại Hà Nội. Mang trong mình lòng đam mê tìm hiểu văn hóa truyền thống, anh dành sự quan tâm đặc biệt cho lĩnh vực tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Với anh, tín ngưỡng không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là sợi dây kết nối thế hệ, lưu giữ những giá trị tinh thần quý báu của dân tộc. Trên hành trình khám phá, Nguyễn Hưng luôn nỗ lực nghiên cứu, chắt lọc và chia sẻ những kiến thức bổ ích về tín ngưỡng Việt Nam đến với độc giả.