Chùa Ngũ Xã, còn được gọi là Thần Quang Tự và Phúc Long Tự, đã tồn tại từ thế kỷ 18. Nằm tại số 44 phố Ngũ Xã, phường Trúc Bạch, quận Ba Đình, Hà Nội.
Chùa ban đầu được xây dựng vào cuối thời kỳ Hậu Lê, cách đây gần ba thế kỷ. Trước đây, chùa thuộc thôn Ngũ Xã, tổng Thuận Thành, huyện Vĩnh Thuận. Tuy nhiên, sau một vụ hỏa hoạn, vào năm 1949, Hòa thượng Thích Mật Đắc đã cho tái xây dựng chùa và hoàn thành sau 3 năm thi công. Chùa bao gồm hai tòa nhà hai tầng liền kề, có hình dạng của chữ “nhị”, và kết nối với nhà tả vu giáp đài tưởng niệm các liệt sĩ, cùng với lưng đình Ngũ Xã.
Chùa hướng về phía nam và cửa chính của nó mở ra phố Ngũ Xã. Cổng chính được xây dựng theo kiểu hai tầng tám mái lợp ngói ống, với các diềm cổ trên bốn mặt, trang trí bằng các tượng đắp nổi. Cửa chính có hình dạng vuông, gồm 6 cánh gỗ. Mỗi bên của cổng chính có một con sư tử đá trông chầu bậc tam cấp và một bảo tháp nhỏ 9 tầng được gắn lên cột trụ của bức tường hoa. Hai cổng phụ cũng được xây dựng theo cùng kiểu nhưng thấp hơn và không có các trang trí như cổng chính, chỉ có câu đối.
Ngay sau cổng chính là một khu vườn non bộ nhỏ, được sử dụng như bình phong cho 13 bậc thềm dẫn lên tới hàng hiên rộng mở, nối vào các gian thờ ở tầng trên. Hai bên thềm có đặt đôi tượng rồng đá uốn khúc, với miệng kẹp ngọc. Mặc dù không gian chùa không rộng lớn, diện tích sử dụng lại khá rộng do được thiết kế hoàn toàn theo kiến trúc hiện đại, với kết cấu bằng bê tông cốt thép cho phép chịu tải trọng nặng và tăng chiều cao.
Tầng trên của chùa gồm 5 gian, tất cả đều có cửa võng, trần cao và sàn lát gỗ bóng lộn. Gian ở giữa là chính điện thờ Tam bảo, hai gian hành lang dẫn vào toà thiêu hương và hậu cung có đặt cặp tượng Hộ pháp đứng trấn. Còn lại, gian bên trái của tầng trên dành cho thờ Thánh Tăng, gian bên phải dành cho thờ Đức Ông. Trên mức cao hơn có các cửa sổ nhỏ để lấy ánh sáng tự nhiên, và ở dưới, hai bên đầu hồi được đặt để đựng hương án thờ gia tiên và bày đồ tế khí, phục vụ cho các buổi lễ cầu siêu và giải thoát linh hồn người đã khuất.
Trong chính điện, có một tượng Phật A-di-đà khổng lồ, được biết đến như một công trình nổi tiếng với nhiều mặt trái. Nghệ nhân Nguyễn Khắc Hiếu đã tạo mẫu, và thợ cả Nguyễn Văn Tùng đã làm khuôn và chỉ huy quá trình đúc trong quá trình xây dựng lại chùa. Ngoài tượng đồ đồng được đóng góp bởi những tín đồ và du khách từ khắp nơi, còn có tượng đài đặc biệt của Toàn quyền Đông Dương Paul Bert và phiên bản tượng Nữ thần Tự do. Hai tượng đài này đại diện cho sự khai hoá của Pháp, nhưng đã bị nhân dân đánh đổ vào mùa xuân năm 1945. Trần Văn Lai, người Việt đầu tiên giữ chức thị trưởng Hà Nội vào thời điểm đó, đã cho chúng được chuyển vào kho từ công viên.
Ngoài giá trị lịch sử và nghệ thuật, tượng Phật này còn phá vỡ kỷ lục về tượng đồng lớn nhất trong thế kỷ 20. Tượng Phật ngồi trong tư thế thiền, được làm từ đồng màu đen, cao 3,95 mét, khoảng cách giữa hai đầu gối là 3,60 mét, chu vi là 11,60 mét, và nặng 10 tấn. Bệ tượng được tạo thành từ một tòa sen với 96 cánh, cao 1,45 mét, chu vi là 15 mét, và nặng 3,9 tấn.
Còn có một hương án phụ được đặt để thờ Quán thế âm Bồ tát, nằm ở góc cuối của hàng hiên, sát bên bậc thang dẫn sang toà nhà bên phải. Trên tầng trên của toà nhà này, có 3 gian thờ với sàn cao hơn nhưng trần thấp hơn so với khu nhà chính. Gian giữa dành để thờ các Thánh Mẫu, gian bên trái dành cho thờ Quan Tam thánh, và gian bên phải dành cho thờ sư Tổ. Cả nhà khách và nhà Tăng đều nằm ở tầng dưới, với lối vào liền kề sân ngắn. Một cây muỗng già uốn lượn qua hiên gác, treo một quả chuông nhỏ và trải ra che phủ bóng mát lên mái chùa.
Chùa lưu giữ được 16 tấm bia đá được xây dựng trong giai đoạn từ năm 1919 đến 1947 và may mắn không hề bị hỏng trong đám cháy. Ngoài ra, còn có một số sản phẩm thủ công mỹ nghệ quý giá khác, đáng chú ý nhất là bộ lư hương làm từ đồng, nặng 300kg, cao 0,76m, và cặp chân đèn cũng làm bằng đồng, mỗi cây nặng 300kg, cao 1,2m. Ngôi chùa cùng với các hiện vật bên trong thể hiện tâm huyết của những Phật tử và tài năng của các nghệ nhân đúc đồng qua nhiều thế hệ ở đây.
Xem thêm các Chùa khác tại quận Ba Đình
Nguyễn Hưng hiện đang sinh sống và làm việc tại Hà Nội. Mang trong mình lòng đam mê tìm hiểu văn hóa truyền thống, anh dành sự quan tâm đặc biệt cho lĩnh vực tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Với anh, tín ngưỡng không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là sợi dây kết nối thế hệ, lưu giữ những giá trị tinh thần quý báu của dân tộc. Trên hành trình khám phá, Nguyễn Hưng luôn nỗ lực nghiên cứu, chắt lọc và chia sẻ những kiến thức bổ ích về tín ngưỡng Việt Nam đến với độc giả.