Chùa Một Cột (Ba Đình,Hà Nội)

Chùa Một Cột, được biết đến với các tên gọi khác như Diên Hựu hay Liên hoa đài, là một phần của khu di tích quốc gia đặc biệt bao gồm Phủ Chủ tịch và Lăng Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Trước đây, chùa này đã được xây dựng trên đất của thôn Thanh Bảo, thuộc huyện Quảng Đức, phía tây hoàng thành Thǎng Long thời Lý. Ngày nay, chùa nằm tại phố Chùa Một Cột, quận Ba Đình, thành phố Hà Nội.

Lịch sử Chùa Một Cột

Theo sách Thăng Long cổ tích khảo xa xưa, nơi này trước đây là một vùng hoang vu không có thôn làng, chỉ có duy nhất một hồ nước. Khi Cao Biền của nhà Đường đến định làm An Nam đô hộ, nơi này được coi là lưng của con rồng đang trôi đi theo thuật phong thủy. Vì vậy, họ đã xây dựng một trụ đồng để chặt đứt long mạch. Sau đó, người dân đã đến và lập thành một thôn ấp, gọi là thôn Nhất Trụ.

Vào thời vua Lý Thái Tông, khi ông đã già mà chưa có con trai để nối ngôi, ông thường đến chùa để cầu nguyện. Một đêm, ông mơ thấy Đức Phật Quan Thế Âm đứng trên tòa sen và mời ông đến thôn Nhất Trụ. Trên tay, Đức Phật ôm Tiên đồng và trao cho vua. Không lâu sau đó, Hoàng Hậu sinh được một người con trai. Vua Lý Thái Tông đã cho xây dựng một ngôi chùa với kiến trúc giống như trong giấc mơ, để thờ Đức Phật Quan Thế Âm. Chùa này được đặt tên là Diên Hựu, có ý nghĩa “phúc lành dài lâu”.

Hoàng Giáp chiều Lê Trần Bá Vịnh trong một lần thăm chùa đã vịnh thơ:

“Hương thôn xóm vắng chốn thành xưa
Diên Hựu Thái Tông đặt tên chùa
Bởi lẽ thâm cung Hoàng ước mộng
Bồ Tát Quan Âm hiển linh chư”

Theo văn bia được dựng năm Cảnh Trị 3 (1665) trong thời vua Lê Huyền Tông, ghi lại bởi Tỳ Khưu Lê Tất Đạt, chùa được xây dựng từ thời thuộc nhà Đường. Năm đầu niên hiệu Hàm Thông đời Đường (khi nước ta đang bị nhà Đường đô hộ), một cột đá đã được dựng giữa hồ. Trên cột đó, xây một toà lầu ngọc để đặt tượng Phật Quan Âm để thờ cúng. Khí đất linh thiêng và tình huyền diệu, khi cầu nguyện đến đó, những điều tốt lành sẽ đến. Khi triều Lý xây dựng kinh đô ở đây, chùa Một Cột vẫn được sùng kính theo di sản cũ và ngày càng trở nên linh thiêng hơn. Vào thời Lý Thái Tông, khi ông chưa có hoàng tử, ông thường đến chùa để cầu nguyện. Một đêm, ông mơ thấy Phật Quan Âm mời ông lên toà lầu và đặt một đứa bé vào lòng ông. Tháng đó, hoàng hậu mang thai và sinh được một hoàng tử. Vì vậy, vua đã xây dựng thêm chùa Diên Hựu bên phải chùa Một Cột để mở rộng hoạt động thờ cúng.

Đến đời vua Lý Nhân Tông, năm Anh Vũ Chiêu Thánh 5 (1080), vua đã cho đúc một quả chuông đồng lớn, nặng 12.000 cân, để treo ở chùa. Quả chuông này được đặt tên là “Giác Thế Chung”, có ý nghĩa là “Chuông thức tỉnh mọi người”. Để treo quả chuông này, đã xây dựng một phương đình cao 8 trượng bằng đá xanh. Tuy nhiên, do quả chuông quá nặng, không thể treo lên được, nên phải để nó dưới đất và không kêu được. Quả chuông này sau đó được đặt ở ruộng rùa của chùa và được gọi là chuông Quy Điền (ruộng rùa). Chuông Quy Điền là một trong “tứ đại khí” của nước Nam. Năm 1426, khi quân Minh bị quân Lam Sơn bao vây ở thành Đông Quan (nay là Hà Nội), trong tình trạng thiếu vũ khí, tướng Minh của quân Minh, là Vương Thông, đã ra lệnh phá quả chuông Quy Điền để lấy đồng đúc vũ khí, bởi trong tình hình thiếu quân dụng. Việc phá hủy quả chuông này đã diễn ra vào năm 1426.

Từ những thông tin trên, chùa Một Cột và chùa Diên Hựu đã trở thành những địa danh mang trong mình nhiều câu chuyện và ý nghĩa lịch sử. Hai ngôi chùa này không chỉ là những di tích kiến trúc độc đáo và đẹp mắt, mà còn là nơi linh thiêng, thu hút lượng lớn người dân và du khách tới thăm và cầu nguyện.

Với tình yêu và lòng sùng kính đối với di sản văn hóa và lịch sử của quê hương, người dân Hà Nội và du khách từ khắp nơi đã tìm đến chùa Một Cột và chùa Diên Hựu để tìm hiểu về câu chuyện đằng sau những công trình kiến trúc tuyệt đẹp này và tham gia vào các nghi thức tôn giáo và tín ngưỡng. Những ngôi chùa này mang trong mình sự kết hợp tuyệt vời giữa kiến trúc và tâm linh, là nơi gắn kết giữa quá khứ và hiện tại, đồng thời thể hiện sự tôn trọng và sự gìn giữ di sản văn hóa của dân tộc.

Văn bia tháp “Sùng thiện Diên Linh” tại chùa Long Đọi (Nam Hà) cung cấp cho chúng ta một hình ảnh chân thực về chùa Một Cột thời Lý. Theo miêu tả trên văn bia, chùa Một Cột được xây dựng gần chùa Diên Hựu, theo dấu vết của ngôi chùa cũ cùng với ý mới của vua Lý Nhân Tông.

Chùa được xây dựng trên hồ Linh Chiểu, với một cột đá cao vọt lên, đỉnh cột nở ra như bông sen với hàng nghìn cánh. Trên bông sen đó, có một toà điện màu xanh được đặt tượng Phật vàng Nhân Đức. Xung quanh hồ là hai dãy hành lang, và còn có ao Bích Trì và hai cầu vồng đẹp mắt. Trước sân cầu, hai bên đều có bảo tháp Lưu Ly.

Hàng tháng, vào ngày mồng Một và hàng năm vào dịp đầu xuân, vua Lý Nhân Tông sẽ cử hành tiệc chay tại chùa, cúng hương hoa và cầu nguyện cho sự bình an và sự trường thọ của ngôi chùa. Tượng Phật trong chùa được trang sức tinh tế và biểu lộ tướng mạo của năm loại chúng sinh.

Tiếp theo là thời kỳ của triều đại nhà Trần, chùa vẫn giữ tên là Diên Hựu và đã trải qua nhiều đợt tu sửa. Trong cuốn Đại Việt sử ký toàn thư, được ghi lại rằng vào năm 1249, chùa đã được sửa lại từ nền cũ. Trong thời kỳ Lê, triều đình tiếp tục thực hiện các công trình tu sửa, thu nhỏ kích thước đài sen và cột đá. Năm 1838, Tổng đốc Hà Ninh Đặng Văn Hòa đã tổ chức quyên góp để sửa chữa điện đường, hành lang tả hữu, gác chuông và tam quan. Năm 1802, bố chính Tôn Thất Giao cầu xin đúc chuông mới. Năm 1864, Tổng đốc Tôn Thất Hàm đã tiến hành công trình trùng tu, lắp sàn gỗ hình bát giác để đỡ toà sen và cũng đã thêm các chi tiết trang trí hoành tráng.

Năm 1954, trước khi rút khỏi Hà Nội, quân Pháp đã đặt mìn phá hủy chùa Một Cột. Sau khi Thủ đô được tiếp quản, Bộ Văn hóa Việt Nam Dân chủ Cộng hòa đã quyết định tu sửa chùa Một Cột (hay còn gọi là chùa Diên Hựu) theo kiểu mẫu truyền thống từ thời Nguyễn.

Công tác tu sửa diễn ra để khôi phục lại vẻ đẹp và kiến trúc ban đầu của chùa. Các công trình được thực hiện bao gồm việc tái tạo toà điện xanh, cải tạo sàn gỗ hình bát giác để đỡ toà sen, cùng việc chạm trổ và trang trí chi tiết. Sự trùng tu đã mang lại sự lộng lẫy và tinh tế cho chùa Một Cột, trở thành một trong những điểm du lịch nổi tiếng của Hà Nội.

Ngày nay, khi bạn đến thăm chùa Một Cột, bạn có thể chiêm ngưỡng được di sản kiến trúc lịch sử và tôn giáo đặc biệt của nó. Vẫn còn tồn tại cột đá cao vọt lên và toà điện màu xanh đặt tượng Phật bên trong. Dòng nước trong ao Bích Trì vẫn lặng lẽ chảy qua, và bảo tháp Lưu Ly trông vẫn tráng lệ như trước.

Chùa Một Cột là một biểu tượng văn hóa và lịch sử quan trọng, không chỉ đối với người dân Hà Nội mà còn đối với toàn quốc và du khách quốc tế. Nó là một điểm đến hấp dẫn cho những ai muốn khám phá vẻ đẹp của kiến trúc truyền thống Việt Nam và tìm hiểu về lịch sử và văn hóa của đất nước này.

Kiến trúc Chùa Một Cột

Chùa Một Cột chỉ có một gian chùa nhỏ được xây bằng gỗ, nằm trên một cột đá khổng lồ được đặt giữa hồ Linh Chiểu.

Cột trụ của ngôi chùa được tạo thành từ hai cột đá có đường kính 1,2 mét, chồng lên nhau tạo thành một khối vững chắc. Tổng chiều dài của cột trụ, bao gồm phần chìm dưới mặt đất, là 4 mét. Phía trên cột trụ là hệ thống các dầm gỗ cứng cáp và đối xứng, được sử dụng như giá đỡ cho ngôi đài Liên Hoa ở phía trên.

Đài Liên Hoa là một cấu trúc hình vuông được làm bằng gỗ, mỗi cạnh có độ dài 3 mét, được bao quanh bởi một chắn song lớn. Bên trong đài Liên Hoa, có án thờ tượng Phật bà Quan Âm nghìn mắt nghìn tay mạ vàng, được bài trí rất trang nghiêm và sang trọng. Với bộ lục bình gốm sứ lớn, bình cắm hoa sen hai bên, lư hương đồng, bộ ấm chén thờ, và bàn thờ sơn son thiếp vàng, Liên Hoa Đài mang đậm màu sắc của tín ngưỡng Phật giáo và nét tâm linh của người dân Việt Nam.

Mái chùa Một Cột được lợp bằng ngói màu đỏ gạch, có bốn góc uốn cong như đầu đao vút lên trời. Trên đỉnh mái là hình tượng hai con rồng quay về hai hướng khác nhau, có đuôi chạm vào nhau và cùng quay đầu về phía trung tâm. Đây là biểu tượng “lưỡng long chầu nguyệt”, tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở và sự cân bằng âm dương trong văn hóa Đông Á.

Ngôi chùa được xây dựng trên một trụ đá cao vươn lên từ mặt hồ, mang ý nghĩa như một bông hoa sen thẳng đứng nổi bật trên mặt nước nên hoa sen nở ra hoa trong sáng và thuần khiết. Chính vì vậy, Chùa Một Cột còn được biết đến với cái tên Liên Hoa Đài, tức “đài hoa sen”.

Với kiến trúc độc đáo và lịch sử lâu đời, Chùa Một Cột đã được công nhận là Di tích lịch sử kiến trúc nghệ thuật Quốc gia từ năm 1962. Nó cũng giữ kỷ lục “Ngôi chùa có kiến trúc độc đáo nhất châu Á”, được xác lập bởi Tổ chức Kỷ lục Châu Á.

Các câu hỏi thường gặp về Chùa Một Cột

Xem thêm các Chùa khác tại quận Ba Đình

• Chùa Am Cây Đề
• Chùa Bát Tháp (chùa Vạn Bảo)
• Chùa Châu Long
• Chùa Hòe Nhai
• Chùa Kim Mã (chùa Kim Sơn)
• Chùa Ngũ Xã