Đình Ngũ Xã (Ba Đình, Hà Nội)
Đình Ngũ Xã thờ ông tổ sư nghề đúc đồng Minh Không tại phố Ngũ Xã, quận Ba Đình, Hà Nội.
Mục Lục Bài Viết
Lịch sử Đình Ngũ Xã
Làng Ngũ Xã có lịch sử hình thành khá lâu đời, tính đến nay khoảng 500 năm. Tên Ngũ Xã của làng được gắn liền với lịch sử hình thành làng. Theo sử sách ghi chép lại, vào thời nhà Lê (1428 – 1527) triều đình tập hợp những thợ đúc đồng giỏi ở năm xã của huyện Siêu Loại (nay là Thuận Thành, Bắc Ninh) và huyện Văn Lâm, Hưng Yên, gồm các xã Đông Mai, Châu Mỹ, Lộng Thượng, Đào Viên và Điện Tiền về kinh thành lập Trường đúc tiền và đồ thờ cho triều đình, gọi là Tràng Ngũ Xã. Theo đó, người dân ở năm xã đã kéo về Thăng Long lập nghiệp, chọn vùng đất bên bờ hồ Trúc Bạch để an cư. Để ghi nhớ năm làng quê gốc của mình, người dân đã lấy tên làng là Ngũ Xã.
Với diện tích tự nhiên nhỏ hẹp 0,23 km2, nên người dân làng Ngũ Xã không làm nông nghiệp. Ngay từ khi lập làng, người dân đã coi nghề thủ công đúc đồng là nghề sản xuất chính, mang tính chuyên nghiệp. Dân cư làng Ngũ Xã trong giai đoạn này khá đồng nhất về mặt nghề nghiệp. Đại bộ phận dân cư trong làng tập trung chủ yếu phục vụ cho quá trình sản xuất, vận chuyển và tiêu thụ các sản phẩm của làng nghề.
Chính trong quá trình dựng làng lập nghiệp, những người dân Ngũ Xã đã xây ngôi đình làng thờ ông tổ sư nghề đúc đồng. Theo tương truyền, ông có pháp danh là Minh Không Thiền Sư, tên thật là Nguyễn Chí Thành (1066 – 1141), người làng Đàm Xá, huyện Gia Viễn, tỉnh Ninh Bình. Năm 11 tuổi ông xuất gia tu hành. Ông là học trò tài giỏi, thông minh của thiền sư Từ Đạo Hạnh và trở thành bậc đại sư thông tuệ Phật pháp, được giới Tăng ni ngưỡng vọng và được đức vua kính trọng bởi ông là một danh y. Năm 1136, do chữa khỏi bệnh cho vua Lý Thần Tông nên ông được phong là Lý Triều Quốc sư.
Không chỉ là một bậc đạo sư thông tuệ Phật pháp, một danh y nổi tiếng mà Minh Không Thiền Sư được các làng nghề đúc đồng suy tôn là ông tổ của nghề đúc đồng. Ông chính là người đã sang Trung Quốc gặp triều đình nhà Tống học hỏi và quyên giáo đồng để đúc “An Nam tứ đại khí” đời Lý – Trần. Đó là: tượng Phật cao 20m tại chùa Quỳnh Lâm (Đông Triều, Quảng Ninh); tháp Báo Thiên (Thăng Long) gồm 12 tầng, cao 70m; chuông Quy Điền tại chùa Một Cột và vạc Phổ Minh tại chùa Phổ Minh (Thiên Trường, Nam Định) cao 4 thước, rộng 10 thước, nặng 6150 cân đồng, to đến mức 2 người có thể đuổi nhau trên miệng vạc.
Kiến trúc Đình Ngũ Xã
Đình Ngũ Xã được xây dựng vào năm 1796 và đã trải qua nhiều lần trùng tu. Nhìn tổng thể, kiến trúc của đình theo kiểu chữ “đinh” khá bề thế, có tường xây biệt lập với xung quanh. Phần cổng đình mới được làm lại cách đây chưa lâu theo kiểu dáng nguyên gốc với hai cột cao to đắp hình đôi nghê châu vào nhau. Nối hai cột này ở phía trên là một bức bình phong, phía dưới là một bộ cửa gỗ tốt được chạm trổ công phu.
Bước vào nhà đại bái gồm năm gian, người xem bị choáng ngợp về hệ thống cửa võng, hoành phi, câu đối sơn son thếp vàng với nội dung ca ngợi công đức của vị tổ nghề đúc đồng. Tòa ống muống được làm theo kiểu vì kèo, bên ngoài là khu vực ban thờ, sập thờ, bên trong là cung cấm có tượng thiền sư Minh Không bằng gỗ cao khoảng 1,7m. Đây là nơi linh thiêng nhất của ngôi đình, nằm sâu bên trong hai cửa bên trái, bên phải được tạo tác theo kiểu chấn song con tiện và bộ cửa giữa được chạm thủng đề tài tứ quý.
Hiện nay, đình Ngũ Xã còn lưu giữ được một quả chuông đồng, ba đạo sắc phong từ năm Tự Đức thứ 3 (1850) đến năm Khải Định thứ 9 (1924). Có thể thấy ở ngôi đình này giá trị lịch sử và giá trị kiến trúc nghệ thuật đã hòa quện, đan xen vào nhau, khiến khách tham quan ngoài việc kính cẩn thắp hương tưởng nhớ tổ nghề, còn cảm nhận được vẻ đẹp của di tích qua bàn tay khéo léo và óc thẩm mĩ, sáng tạo của nghệ nhân thuở xưa.
Các đình khác tại Quận Ba Đình
Nguyễn Hưng hiện đang sinh sống và làm việc tại Hà Nội. Mang trong mình lòng đam mê tìm hiểu văn hóa truyền thống, anh dành sự quan tâm đặc biệt cho lĩnh vực tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Với anh, tín ngưỡng không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là sợi dây kết nối thế hệ, lưu giữ những giá trị tinh thần quý báu của dân tộc. Trên hành trình khám phá, Nguyễn Hưng luôn nỗ lực nghiên cứu, chắt lọc và chia sẻ những kiến thức bổ ích về tín ngưỡng Việt Nam đến với độc giả.