Đền Quán Thánh: Đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ
Đền Quán Thánh, còn được biết đến với tên gọi Trấn Vũ Quán, từ lâu đã được coi là biểu tượng của trấn Bắc trong bốn trấn nổi tiếng của kinh đô Thăng Long. Nơi đây là ngôi đền thờ Huyền Thiên Trấn Vũ, vị thần có trách nhiệm bảo vệ hướng Bắc của thành Thăng Long.
Mục lục
Lịch sử đền Quán Thánh
Theo truyền thuyết cổ xưa, Huyền Thiên Trấn Vũ là vị thần được giao trọng trách bảo vệ phương Bắc và giúp đồng bào trừ tà ma, yêu quái. Ông đã thực hiện nhiều chiến công quan trọng như trừ tinh rùa thành tinh trong thời kỳ của vua Hùng Vương thứ 14, trừ tinh cáo chín đuôi ở Tây Hồ, giúp An Dương Vương trừ tinh gà trắng trong quá trình xây dựng thành Cổ Loa, và diệt hồ ly tinh trên sông Hồng trong thời kỳ của vua Lý Thánh Tông. Ngay từ thời nhà Lê, các vị vua cũng thường đến Đền Quán Thánh để cầu mưa trong những thời điểm khô hạn.
Theo tư liệu cổ, ngôi đền này được xây dựng từ thời kỳ đầu của việc Lý Thái Tổ chuyển đô từ Hoa Lư sang Thăng Long. Năm 1823, khi vua Minh Mạng lên ngôi, đền được đổi tên thành Trấn Vũ Quán. Tới năm 1842, trong thời kỳ của vua Thiệu Trị, tên đền lại được đổi thành Đền Quán Thánh như ngày nay. Trong chuyến tuần thú Bắc Thành của vua Minh Mạng thuộc triều Nguyễn, tên đền cũng đã được thay đổi thành Chân Vũ Quán, ba chữ Hán này được khắc trên nóc cổng tam quan. Tuy nhiên, trên bức hoành trong Bái đường, vẫn ghi là Trấn Vũ Quán. Năm 1842, vua Thiệu Trị cũng đến thăm đền và ban tiền đúc vòng vàng để đeo lên tượng Trấn Vũ. Đền Quán Thánh được công nhận là di tích lịch sử – văn hóa quốc gia từ đợt đầu năm 1962. Có thể thấy rằng, người xưa chấp nhận cả hai cách viết và gọi là Trấn Vũ Quán và Đền Quán Thánh. Ngoài ra, Đạo Quán cũng là nơi thờ tự của Đạo Giáo và đồng thờ trong chùa của Phật Giáo. Thần Trấn Vũ là một hình tượng kết hợp giữa nhân vật thần thoại của Việt Nam (người đã giúp An Dương Vương trừ ma trong quá trình xây dựng thành Cổ Loa) và nhân vật thần thoại của Trung Quốc là Chân Võ Tinh Quân, vị Thần Trấn Vũ đảm nhận vai trò bảo vệ phương Bắc.
Kiến trúc đền Quán Thánh
Đền Quán Thánh nằm tại vị trí độc đáo, gần hai hồ nước là Hồ Trúc Bạch và Hồ Tây, trên đường Cổ Ngư. Trong khuôn viên đền, có một tượng đồng Trấn Vũ lớn, cao và nặng khoảng 4 tấn. Tượng đồng đen này là một tác phẩm nghệ thuật xuất sắc, được thực hiện bởi những nghệ nhân tài ba của làng đúc đồng Ngũ Xã.
Đền đã trải qua quá trình tu sửa vào năm 1838. Các phần kiến trúc trong đền đã được trùng tu, bao gồm tam quan, sân, ba lớp nhà tiền tế, trung tế và hậu cung. Trên các tấm gỗ trong đền có những khắc trên chạm rất tinh xảo, mang giá trị nghệ thuật cao. Tổ chức không gian bên trong đền rất thoáng và hài hòa. Sự hiện diện của Hồ Tây trước mặt đền mang đến một không gian mát mẻ suốt cả năm.
Hiện nay, ngôi đền đã trải qua nhiều lần sửa chữa, và kiến trúc hiện đại của nó phần lớn thuộc thời kỳ Nguyễn. Vào niên hiệu Vĩnh Trị II (1677) của triều đình nhà Lê, chúa Trịnh Tạc đã giao cho Nguyễn Đình Luân nhiệm vụ tu sửa đình thần này. Tượng Huyền Thiên Trấn Vũ được đúc lại bằng đồng đen (hun). Tượng cao 3,96m và chu vi 8m. Tượng có khuôn mặt vuông, đôi mắt nhìn thẳng, râu dài, tóc xoăn và không đội mũ. Ngài mặc áo đạo sĩ, ngồi trên một bục đá, tay trái nắm chặt quyền lực, tay phải cầm gươm và có một con rắn quấn trên lưng. Tượng Huyền Thiên Trấn Vũ đóng vai trò là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo, đại diện cho kỹ thuật đúc đồng và tài nghệ của người Việt Nam suốt ba thế kỷ. Trong nhà bái đường, còn có một tượng nhỏ hơn, cũng được đúc bằng đồng đen. Nhiều người cho rằng đây là tượng ông Trùm Trọng, một thợ đúc nổi tiếng, người đã chỉ huy quá trình đúc tượng Trấn Vũ. Tượng này được tạo ra bởi những học trò của ông, để ghi nhớ công lao và lòng biết ơn đối với thầy. Cùng với tượng, có một quả chuông treo ở gác tam quan, cao khoảng 1,5m. Tiếng chuông này đã trở thành đề tài trong những bài thơ:
Gió đưa cành trúc la đà
Tiếng chuông Trấn Vũ canh gà Thọ Xương
Văn bia tại Đền Quán Thánh được soạn bởi trạng nguyên Đặng Công Chất và tiến sĩ Hồ Sĩ Dương. Trong thời kỳ Tây Sơn, đô đốc Lê Văn Ngữ cùng nhiều người khác đã quyên tiền để đúc một chiếc khánh bằng đồng (kích thước 1,10m x 1,25m) vào năm thứ hai Cảnh Thịnh. Trong thời đại Nguyễn, vua Minh Mạng đã thăm viếng đền và cung cấp tiền để tiến hành tu sửa.
Năm 1842, vua Thiệu Trị đến thăm đền và tặng một đồng tiền vàng, kèm theo số lượng tiền vàng từ các hoàng thân, để đúc thành một chiếc vòng. Vòng này được dùng để xâu sợi dây bạc và treo ở cổ tay của tượng thần. Phía sau đền, đã xây dựng một ngọn đồi nhân tạo và một ngôi đền nhỏ được gọi là Vũ Đương Sơn. Sau khi hoàn thành việc sửa chữa, một bia được soạn bởi tiến sĩ Lê Hy Vĩnh được đặt tại đền. Năm 1856, các quan chức địa phương như bố chánh Sơn Tây Phạm Xuân Quế, bố chánh Hà Nội Tôn Thất Giáo và tri huyện Vĩnh Thuận Phan Huy Khiêm đã tổ chức quyên góp để trùng tu và sửa lại chính điện, đình thiêu hương, bái đường và gác chuông. Họ cũng đã thêm hai dãy hành lang bên phải và bên trái, đắp lại bốn pho tượng đại nguyên soái và tượng thần Đương Niên hành khiển, Văn Xương Đế Quân.
Ngoài nghệ thuật đúc đồng, Đền Quán Thánh còn nổi tiếng với nghệ thuật chạm khắc gỗ. Các bộ phận kiến trúc bằng gỗ của đền được chạm khắc một cách tinh xảo với các đề tài như tứ linh, dơi, cá, tùng, trúc, cúc, mai, lẵng hoa, bầu rượu, thanh gươm, cảnh sinh hoạt của người dân và thượng giới, mang đậm phong cách nghệ thuật thời Lê.
Đền Quán Thánh không chỉ là một công trình có giá trị lịch sử và kiến trúc, mà còn là nơi tín ngưỡng và sinh hoạt văn hóa nổi tiếng của người dân Hà Nội từ xưa đến nay. Đền Quán Thánh mang trong mình giá trị văn hóa, nghệ thuật, kiến trúc và điêu khắc, tọa lạc bên bờ Hồ Tây, hòa quyện với tiếng chuông Trấn Vũ để tạo nên một không gian hài hòa và thơ mộng, làm tăng thêm sự quyến rũ cho khu vực du lịch Hồ Tây – Hà Nội.
Mỗi năm, Đền Quán Thánh tổ chức lễ hội vào ngày 3/3 âm lịch, thu hút đông đảo người dân và du khách tham gia.
Các đền khác tại Quận Ba Đình
