Tọa lạc trên vùng đất cổ kính của thôn Việt Thắng, xã Hòa Lạc, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn, Đền Quan Giám Sát hiện lên với vẻ đẹp uy nghiêm, trầm mặc. Ngôi đền không chỉ là di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng cấp tỉnh mà còn là nơi lưu giữ những giá trị tâm linh, tín ngưỡng của người dân xứ Lạng.
Đền Quan Giám Sát được xây dựng vào khoảng cuối thế kỷ XVIII – đầu thế kỷ XIX. Trải qua biến thiên của thời gian và những thăng trầm của lịch sử, ngôi đền đã được trùng tu và tôn tạo nhiều lần. Ban đầu, đền chỉ là một kiến trúc đơn sơ kiểu chữ “Nhất” làm bằng gỗ, mái lợp cỏ gianh. Về sau, đền được mở rộng thành kiến trúc chữ “Nhị” với hai gian Tiền tế và Hậu cung.
Ngày nay, Đền Quan Giám Sát mang kiến trúc kiểu chữ “Tam” gồm Tiền tế, Đại bái và Hậu cung. Trong đền còn lưu giữ được 4 bản sắc phong có giá trị lịch sử, bản sớm nhất có từ thời nhà Lê (thế kỷ XVIII) và bản muộn nhất được phong tặng vào đầu thế kỷ XX thời nhà Nguyễn. Bên cạnh đó, nhiều đồ thờ tự, đồ trang trí cổ như hoành phi, câu đối, chuông đồng, khánh đồng… vẫn được bảo tồn nguyên vẹn.
Đền Quan Giám Sát thờ phụng vị Quan Giám Sát – một vị thần quan trọng trong tín ngưỡng thờ Mẫu của người Việt. Quan Giám Sát còn được gọi là Quan Lớn Đệ Nhị Thượng Ngàn, đứng thứ hai sau Quan Lớn Đệ Nhất trong hàng Ngũ vị Tôn Quan. Theo truyền thuyết, Ngài là con trai thứ hai của vua Bát Hải Động Đình, vốn là Đức Thánh Thượng – con của Chí Tôn Thiên Đế. Ngài giáng trần để giúp đỡ dân lành, cầu cho mưa thuận gió hòa, quốc thái dân an.
Hàng năm, Đền Quan Giám Sát tổ chức nhiều ngày lễ và hội, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương đến tham gia:
Đền Quan Giám Sát là một điểm đến tâm linh hấp dẫn, nơi du khách có thể tìm hiểu về tín ngưỡng thờ Mẫu, chiêm ngưỡng kiến trúc cổ kính và hòa mình vào không gian văn hóa truyền thống của người dân xứ Lạng.