Tín ngưỡng phồn thực, một nét văn hóa nguyên thủy đậm chất nhân văn, đã ăn sâu vào tiềm thức người Việt từ xa xưa. Thể hiện qua việc tôn vinh khả năng sinh sôi, nảy nở của tự nhiên và con người, tín ngưỡng này mang trong mình khát vọng về sự phồn thịnh, sức khỏe và sự sung túc.
Cùng khám phá những biểu hiện độc đáo của tín ngưỡng phồn thực ở Việt Nam qua các hình thức thờ cúng, nghi lễ và lễ hội dân gian đặc sắc.
Tín ngưỡng phồn thực là một hình thức tín ngưỡng nguyên thủy, xuất hiện từ thời cổ đại, gắn liền với sự tôn sùng khả năng sinh sôi, nảy nở của tự nhiên và con người. Tín ngưỡng này đặc biệt phổ biến ở các xã hội nông nghiệp, nơi sự phồn thịnh của mùa màng và gia tăng dân số là yếu tố then chốt để tồn tại và phát triển.
Ở Việt Nam, tín ngưỡng phồn thực đã ăn sâu vào tiềm thức người dân từ xa xưa và được thể hiện qua nhiều hình thức khác nhau, từ việc thờ cúng các biểu tượng sinh thực khí đến các nghi lễ, lễ hội dân gian.
Ở Việt Nam, tín ngưỡng phồn thực được thể hiện rõ nét qua hai hình thức chính:
Đây là hình thức thờ cúng các biểu tượng sinh thực khí nam và nữ, thể hiện sự tôn sùng sức mạnh sinh sản và sự tiếp nối nòi giống. Hình thức thờ này được tìm thấy trên nhiều di vật khảo cổ, từ thời kỳ đồ đá đến thời kỳ kim khí, chứng tỏ nó đã tồn tại từ rất lâu đời trong đời sống tâm linh của người Việt.
Một số ví dụ điển hình:
Hình thức này tập trung vào việc tôn vinh hành vi giao phối, xem đó là biểu tượng của sự sinh sôi nảy nở và sức sống mãnh liệt.
Ví dụ:
Nhiều lễ hội dân gian Việt Nam chứa đựng các yếu tố của tín ngưỡng phồn thực, thể hiện qua các nghi lễ, trò chơi và hình thức diễn xướng.
Một số lễ hội điển hình:
Lễ hội Trò Trám hay còn gọi là “Linh tinh tình phộc” diễn ra vào ngày 11 và 12 tháng Giêng ở xã Tứ Xã, huyện Lâm Thao, tỉnh Phú Thọ. Cặp sinh thực khí được thờ ở miếu Trò và được lấy ra vào đúng đêm làm lễ Trò Trám. Tâm điểm của lễ hội Trò Trám là lễ mật trong đó cặp sinh thực khí, gọi là nõ nường, được dập vào nhau ba lần.
Lễ hội Ná Nhèm là một lễ hội truyền thống đặc sắc của người Tày, được tổ chức hàng năm vào ngày Rằm tháng Giêng âm lịch tại xã Trấn Yên, huyện Bắc Sơn, tỉnh Lạng Sơn. “Ná Nhèm” trong tiếng Tày có nghĩa là “mặt nhọ”.
Lễ hội Ná Nhèm có rất nhiều nội dung liên quan đến tưởng niệm vua Mạc như: tục rước nước – rước Vua, tục thờ Thái tổ Mạc Đăng Dung, thờ cây đại đao… Trong số các lễ vật dâng vua có hai vật sinh thực khí là tàng thinh và mặt nguyệt (nam và nữ).
Lễ hội không chỉ là dịp để người dân tưởng nhớ công ơn của tổ tiên trong cuộc chiến chống giặc ngoại xâm mà còn là nơi hội tụ các tín ngưỡng, phong tục tập quán đặc sắc của địa phương.
Lễ hội này diễn ra vào ngày 14-4 âm lịch hàng năm tại Đền thờ bà chúa Muối ở làng Quang Lang, xã Thụy Vân, huyện Thái Thụy, tỉnh Thái Bình. Lễ hội này là nơi người dân làng muối gửi gắm ước vọng về sự sinh sôi và dồi dào.
Hội làng Đồng Kỵ, huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh được mở từ ngày 4-6 tháng Giêng hàng năm với nghi lễ đốt pháo cầu mưa và đặc biệt có tục rước sinh thực khí. Để có một mùa màng thịnh vượng thì mưa thuận gió hòa là điều cực kỳ quan trọng. Tiếng sấm luôn báo hiệu cơn mưa đầu mùa vì thế chưa có sấm cũng có nghĩa là chưa có mưa thì con người cần phải gọi sấm đem mưa về. Tiếng pháo cũng như tiếng chiêng, tiếng trống trong nhiều hội làng khác ở Bắc Bộ được coi như tiếng sấm của trời, là một hành động nhắc nhở các thần linh liên quan làm mưa.
Tín ngưỡng phồn thực là một phần không thể thiếu trong văn hóa truyền thống của người Việt Nam. Nó phản ánh những ước muốn cơ bản của con người về sự sinh sôi, nảy nở, sức khỏe và sự sung túc. Việc tìm hiểu về tín ngưỡng này giúp chúng ta có cái nhìn sâu sắc hơn về đời sống tâm linh và văn hóa của người Việt xưa, đồng thời thấy được sự đa dạng và phong phú của văn hóa dân gian Việt Nam.
Nguyễn Hưng hiện đang sinh sống và làm việc tại Hà Nội. Mang trong mình lòng đam mê tìm hiểu văn hóa truyền thống, anh dành sự quan tâm đặc biệt cho lĩnh vực tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Với anh, tín ngưỡng không chỉ là nét đẹp văn hóa mà còn là sợi dây kết nối thế hệ, lưu giữ những giá trị tinh thần quý báu của dân tộc. Trên hành trình khám phá, Nguyễn Hưng luôn nỗ lực nghiên cứu, chắt lọc và chia sẻ những kiến thức bổ ích về tín ngưỡng Việt Nam đến với độc giả.