Nằm ẩn mình dưới bóng mát của những cây cổ thụ hàng trăm năm tuổi, Đình Thoại Ngọc Hầu tọa lạc tại thị trấn Núi Sập, huyện Thoại Sơn, tỉnh An Giang, là một di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia. Ngôi đình mang trong mình vẻ đẹp cổ kính, gắn liền với những câu chuyện lịch sử hào hùng về vùng đất Nam Bộ và danh thần Thoại Ngọc Hầu. Đây không chỉ là một công trình kiến trúc nghệ thuật độc đáo mà còn là biểu tượng cho công cuộc khai hoang và tinh thần quật cường của người dân miền Tây.
Thoại Ngọc Hầu (1761 – 1829), tên thật là Nguyễn Văn Thoại, là một vị tướng tài ba dưới triều vua Gia Long. Ông có công lớn trong việc khai phá và phát triển vùng đất Nam Bộ, đặc biệt là An Giang. Ông đã chỉ huy đào kênh Thoại Hà (hay kênh Đông Xuyên – Rạch Giá), nối liền sông Tiền và sông Hậu, góp phần quan trọng vào việc giao thương và phát triển nông nghiệp của khu vực.
Để tưởng nhớ công ơn to lớn của ông, người dân đã lập đình thờ và đặt tên là Đình Thoại Ngọc Hầu. Hàng năm, vào ngày 10, 11, 12 tháng 3 âm lịch, người dân địa phương tổ chức Lễ hội Kỳ Yên Đình Thoại Ngọc Hầu. Đây là một trong những lễ hội lớn và quan trọng nhất của huyện Thoại Sơn, thu hút đông đảo người dân và du khách thập phương tham gia. Lễ hội là dịp để mọi người tưởng nhớ công lao của Thoại Ngọc Hầu, cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu và quốc thái dân an.
Đình Thoại Ngọc Hầu được xây dựng vào đầu thế kỷ 19, gắn liền với sự kiện Thoại Ngọc Hầu cho lập làng Thoại Sơn vào năm 1822. Ban đầu, đình chỉ là một ngôi nhà nhỏ bằng gỗ đơn sơ. Trải qua nhiều lần trùng tu và tôn tạo, ngôi đình ngày nay đã trở nên khang trang hơn nhưng vẫn giữ được nét kiến trúc cổ kính. Năm 1990, Đình Thoại Ngọc Hầu được công nhận là Di tích lịch sử cấp Quốc gia.
Đặc biệt, Đình Thoại Ngọc Hầu là một trong số ít di tích sở hữu cùng lúc 3 thiết chế văn hóa được công nhận là di sản quốc gia, bao gồm: Bia Thoại Sơn, ngôi đình và Lễ hội Kỳ Yên.
Đình Thoại Ngọc Hầu mang đậm nét kiến trúc truyền thống của đình chùa Nam Bộ. Ngôi đình được xây dựng theo kiểu nhà trính đôi với nhiều cột gỗ tròn lớn, thường là gỗ căm xe hoặc gõ sừng, được đánh bóng loáng. Mái đình lợp ngói âm dương, phủ đầy rêu phong tạo nên vẻ đẹp cổ kính, uy nghiêm.
Bên trong đình, các chi tiết trang trí được chạm khắc tinh xảo, thể hiện sự tài hoa của các nghệ nhân xưa. Nổi bật là bức bình phong lớn với phù điêu kỳ lân mang linh kiếm bát quái đồ và lư đỉnh bằng đá núi Sập có niên đại gần hai thế kỷ.
Bia Thoại Sơn được đặt trang trọng trong chính điện của Đình Thoại Ngọc Hầu. Tấm bia này cao 3m, ngang 1,2m, dày 0,2m và được chạm khắc 629 chữ Hán. Nội dung bia ca ngợi vẻ đẹp của vùng đất mới, ghi lại công lao của Thoại Ngọc Hầu và thể hiện lòng trung nghĩa với triều đình. Bia Thoại Sơn không chỉ là một di tích lịch sử quý giá mà còn là một tác phẩm nghệ thuật độc đáo. Năm 1990, bia được công nhận là Di tích Lịch sử – Văn hóa cấp Quốc gia.
Trong khuôn viên Đình Thoại Ngọc Hầu có một cây dầu rái cổ thụ đã sống hơn 200 năm. Cây cao gần 30m, với bộ rễ đồ sộ sần sùi ôm trọn gốc. Năm 2023, cây được công nhận là Cây Di Sản Việt Nam. Cây dầu không chỉ là chứng nhân lịch sử, gắn bó với bao thế hệ người dân Thoại Sơn mà còn là biểu tượng cho sức sống mãnh liệt, vượt qua mọi khó khăn thử thách.
Với những giá trị lịch sử, văn hóa và kiến trúc đặc sắc, Đình Thoại Ngọc Hầu đã được Liên hiệp các Hội UNESCO Việt Nam bình chọn vào “Top 100” điểm đến ấn tượng Việt Nam. Đến với Đình Thoại Ngọc Hầu, du khách không chỉ được chiêm ngưỡng vẻ đẹp cổ kính của ngôi đình, tìm hiểu về lịch sử, văn hóa của vùng đất An Giang mà còn được hòa mình vào không khí lễ hội truyền thống, cảm nhận sự yên bình của miền Tây sông nước.