Chùa Bát Tháp (Chùa Vạn Bảo)
Bát Tháp Tự là tên chữ của ngôi chùa ở làng Vạn Bảo, được cho là có từ thời cuối nhà Lý. Chùa nằm tại số 211 phố Đội Cấn, phường Đội Cấn, quận Ba Đình, Hà Nội.
Chùa đã được Bộ Văn hoá và Thông tin xếp hạng Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia theo quyết định số 1570/VH-QĐ ngày 5-9-1989.
Mục Lục Bài Viết
Lịch sử chùa Chùa Bát Tháp
Chùa Bát Tháp được xây dựng từ thời Lý. Có một giả thuyết cho rằng đó chính là chùa Chân Giáo, được xây dựng vào năm 1024 gần cung điện của vua. Vua cuối cùng của nhà Lý là Huệ Tông đã bị Thái sư Trần Thủ Độ ép nhường ngôi cho con gái và sau đó ông tu hành tại chùa này. Một ngày, khi Thủ Độ đến thăm chùa, ông nhìn thấy Huệ Tông đang nhổ cỏ và nói “Nhổ cỏ phải nhổ tận gốc”. Vua hiểu ý và tự tử.
Vào năm Gia Long thứ 2 (1803), chùa Bát Tháp được hợp nhất từ ngôi chùa trên núi Voi và ngôi chùa ở thôn Vạn Bảo (sau này được đổi thành thôn Vạn Phúc). Các khai quật và nghiên cứu khảo cổ trước đó đã cho thấy trong khuôn viên chùa có nhiều di tích thuộc thời kỳ Lý – Trần. Dãy tường hậu cung được xây bằng gạch vồ, phổ biến trong thời kỳ nhà Lê. Khu chùa chính nằm trên vị trí cao nhất của gò Vạn Bảo Sơn.
Theo Hoàng Đạo Thuý, Vạn Bảo Sơn là một gò đất ở khu vực phía nam kinh thành Thăng Long thời Lý. Đây là nơi giáp ranh giữa ba thôn Vạn Bảo, Ngọc Hà và Đại Yên, và được coi là khu vực “thập tam trại”. Theo truyền thuyết, ông Hoàng Đức Trung đã có công với nhà vua và sau đó xin di dân từ làng Lệ Mật ở Gia Lâm đến đây lập trại khai khẩn. Cổng nghi môn của chùa ngày nay mở ra hướng phố Đội Cấn, nhưng hầu như luôn đóng, vì vậy du khách thường vào thăm chùa Bát Tháp qua một cửa ngách nằm trong con ngõ 209 Đội Cấn.
Kiến trúc Chùa Bát Tháp
Chùa Bát Tháp được xây dựng theo phong cách kiến trúc truyền thống trong quá trình trùng tu lớn dưới triều Nguyễn. Các công trình bao gồm cổng nghi môn, tam quan, tòa tam bảo, nhà thờ Mẫu, nhà khách và nhà thờ Tổ. Sân chùa được độ cao hơn so với khu vườn trước và được bóng mát bởi hai cây nhãn to. Tòa tam bảo được xây dựng theo hình chuôi vồ, bao gồm tiền đường 7 gian 2 dĩ và hậu cung 3 gian.
Tất cả các công trình được thiết kế theo phong cách “nội Công ngoại Quốc”, và mặc dù chùa chính đứng trên một nền đất cao, nó vẫn giữ được sự kín đáo, chỉ tiết lộ một chút phía sau một không gian xanh rộng và sâu. Đáng tiếc, hồ bán nguyệt đã bị lấp và trở thành một khu vườn cỏ, và nhà dân bao quanh ba phía, bao gồm cả lối vào; còn mặt nghi môn gần kề phố đã biến thành nơi đậu xe và buôn bán đồ vặt.
Tuy nhiên, du khách chỉ cần bước qua không gian trống phía ngoài tam quan và bước vào trong chùa, ngay lập tức sẽ thấy một cảnh quan hoàn toàn khác biệt so với sự xô bồ của thành phố. Trong khuôn viên này, giữa những cây cối um tùm, có một khu vườn tháp mộ vuông vắn nằm hơi chếch về phía bên trái. Trên trục chính, có một giả sơn (hòn non bộ) khá lớn, che chắn tòa tam bảo. Hai bên sân tiền đường rộng rãi có cửa ngách ngăn chia với khu vực phía sau, tạo nên một không gian trang trọng và tĩnh lặng riêng biệt.
Tam quan của chùa Bát Tháp thuộc loại lớn, được xây dựng cao theo kiểu lầu hai tầng, với tám mái và ba cổng có một số khác biệt. Các cổng phụ ở hai bên được xây dựng hoàn toàn đối xứng với những cửa sổ tròn ở tầng trên, tượng trưng cho nguyên lý “sắc sắc không không” của đạo Phật. Cổng giữa có cửa chính hình chữ nhật, tầng trên mở nhiều cửa sổ nhỏ trông ra bốn phía. Sau tam quan là vườn rau rồi đến hòn giả sơn trước sân tiền đường.
Tiền đường cũng thuộc loại lớn, hàng hiên phía trước khá rộng do mái chảy dài, được đỡ bằng một dãy cột đá hình hộp mài nhẵn, trên đó có khắc những câu đối và trang trí bằng các hình long, ly, quy, phượng. Một trong những đôi câu đối đó có ghi đầy đủ địa danh và tên chùa:
Vạn thuỷ toàn lâm Bát địa quảng khai chung tú khí
Bảo sơn củng phục Tháp đài quang hiển chấn đông phong
Dịch nghĩa:
Sông Vạn đổ về, Bát đất mở to hun khí đẹp
Núi Bảo chầu phục, Tháp đài sáng rực dậy gió xuân.
Về nội thất, các bộ vì đỡ mái được thiết kế theo kiểu “thượng chồng rường, giá chiêng, hạ kẻ”. Trên các con rường, được chạm nổi với hình lá ba chẽ, nét chạm sâu và nổi rõ, mang đậm tính mạnh mẽ và vững chãi. Các bức cốn trên tường được trang trí với hình rồng cuốn thuỷ, rồng ổ, hổ phù và cây cỏ… tất cả đều được thể hiện với kỹ thuật chạm nổi tinh xảo, mang tính mềm mại và tinh tế.
Hậu cung bao gồm 3 gian đặt dọc, theo kiểu “chồng rường, giá chiêng”. Trên các xà thượng và hạ, có treo đầy đủ y môn, cửa võng, hoành phi… được chạm trổ và sơn son thếp vàng. Trên bậc cao nhất, đặt bộ tượng Tam thế, bao gồm ba pho tượng có kích thước và hình thức thể hiện khá giống nhau, mang nhiều đặc trưng dân gian với cụm tóc xoáy kiểu “ốc bụt” theo hàng ngang. Bậc dưới trưng bày tượng đức Phật Thế Tôn, với hai tôn giả A-nan và Ca-diếp ở bên cạnh. Ở phần dưới cùng, có toà Cửu Long với tượng Thích Ca sơ sinh được chạm từ đồng.
Trong chùa, có nhiều tượng Phật và tượng Mẫu khác nhau, được tạo ra từ gỗ và đồng. Một số ít tượng được tạc và đúc vào cuối thời Lê, nhưng phần lớn tượng là các tác phẩm thuộc thời Nguyễn. Ngoài ra, chùa Bát Tháp còn lưu giữ một số cổ vật đồng có giá trị cao như đôi hạc, bát hương và quả chuông “Bát Tháp Tự Chung”, được đúc vào năm Gia Long thứ 2 (1803), và nhiều hơn nữa.
Xem thêm các Chùa khác tại quận Ba Đình